TL mi değerleniyor ?
Geçtiğimiz haftanın en görülür eğilimi Türk Lirasının değer kazanması oldu. Haftanın sonunda Dolar-TL paritesi 2.80’nin altına indi. Pazartesi günü piyasaların açılışında da TL’nin ufak çapta da olsa değer kazanmayı sürdürdüğü görüldü. Bu gibi durumlarda olduğu gibi önümüzdeki döneme dönük sorular ortaya çıkmaya başladı. TL’nin değerlenmesinin ne kadar süreceği, tekrar dolara dönmenin ya da TL’den çıkmanın en uygun zamanının ne olduğu gibi sorular da en sık seslendirilenler oldu.
Ben kendi değerlendirmelerime sorunun iki boyutu olduğunu düşünerek başlarım. İki paradaki değer değişiminin hangisinden kaynaklanan nedenlerle ortaya çıktığını görmeye çalışırım. Örneğin, TL doların hareketinden bağımsız olarak, yalnız kendisini ilgilendiren nedenlerle, değer kazanabilir ya da kaybedebilir. Türkiye ekonomisinde dengelerden sapılıyor olması, büyümenin yavaşlaması ya da ters dönmesi, ekonominin görünümünün bozulması, ülke içinde TL cinsinden varlık tutmanın riskinin yükselmesi, ülkeye dönük risk algısının büyümesi vb. gibi gelişmeler TL’yi elde tutulmak istenmeyen bir para haline getirebilir. Bu TL’den kaçmaya neden olur. Bu durumda doların değerinin değişmesi için kendisinden kaynaklanan bir neden olmadığı halde, salt TL değer kaybettiği için, TL karşısında değerlenmiş olur.
Benzer bir durum dolar için de söz konusu olabilir. Bire bir TL ile ilgili olmayan nedenlerle, küresel piyasalarda dolara olan ilginin (talebin) değişmesi sonucunda, dolar TL karşısında daha ucuz ya da daha pahalı hale gelebilir. Örneğin dolar cinsi varlıkların getirisinde beklenen artış olmadığı için dolara dönük tercih yön değiştirebilir, dolar bütün paralar karşısında değer kaybedebilir. Bu koşullarda dolar TL’ye karşı da değer kaybedecektir kuşkusuz. Başka bir deyişle, TL kendisinden kaynaklanmayan bir nedenle değerlenmiş olacaktır. TL öteki paralarla birlikte dolara karşı değer kazanır.
Bu iki etkinin bir araya gelebileceği durumlar da olabilir. Yani, bazı nedenlerle TL riski artarken başka nedenlerle dolar tutmak riskli hale gelebilir. Bu durumda her iki para da hem öteki paralara karşı değer kaybedecek hem de birbirlerine karşı değerlerinde değişme olacaktır. Örneğin, Türkiye’de jeopolitik risk tepe yapmışken ABD’de de ekonominin performansında bir olumsuz gelişme, aktörlerin bu riskleri algılama ve fiyatlamalarına bağlı olarak, iki ülke parası arasındaki kuru değiştirir. Eğer jeopolitik risk ekonomik riske karşı daha yüksek değerlendirilirse, ABD doları öteki ülke paralarına karşı değer kaybederken TL karşısında değer kazanabilir.
Döviz piyasalarındaki fiyat hareketleri bu anlatımdan çok daha karışık ve bulaşıktır kuşkusuz. Ama bana kalırsa, bir paranın değer değişimini anlamak açısından ilk adım niteliğinde bir şablon olarak işe yarar bu basitleştirme. Örneğin, döviz piyasalarının karmakarışık ilişki ağına karşılık, şöyle basit bir soru sormamızı mümkün hale getirir bu şablon. Son haftalardaki gelişmelerde TL mi değer kazanmıştır yoksa dolar mı değer kaybetmiştir? Aslında sorunun cevabı görece basittir. Eğer döviz kurlarındaki değişme Türkiye’nin kendine özgü nedenlerinden kaynaklanmış, bunların etkisiyle TL değerlenmişse gönül rahatlığı ile “TL değer kazanmıştır” diyebiliriz. Tabii, bu koşullarda TL değer kazanınca dolar da değer kaybedecektir. Eğer tersi bir durum söz konusuysa, yani kurlardaki değişme ABD’nin içinde bulunduğu koşullardan kaynaklanıyorsa, bu kez durumu “dolar değer kaybetmiş, TL de bu nedenle değerlenmiştir” diye açıklamamız gerekir.
Lafı eğip büküyorsun, ne farkı var bunların sonuçta TL değerleniyor işte diyebilirsiniz. Bu gözlem doğrudur kuşkusuz. Ama önerdiğim basit şablon bundan sonra ne olacağını kestirmek açısından yol göstericidir. Eğer kur değişmeleri doları değiştiren özgül nedenlerden kaynaklanıyorsa durumun değişmesi bu nedenlerin değişmesine bağlı olacaktır. Eğer doların değer kaybı TL’nin kendi nedenleriyle değerlenmesi soncunda ortaya çıkmışsa bu durumun değişmesi de bu nedenlerin nasıl devineceğine bağlı olarak ortaya çıkacak demektir.
Doların son sıralarda sergilediği eğilim bire bir TL ile olan ilişkisinden kaynaklanmıyor. Amerikan dolarının değer kaybetmesi öteki paraları da kavrayan genel bir durum gibi görünüyor. Sadece TL kuru değil dolar endeksinin değişiyor olması gösteriyor bunu. Yani, mevcut durumun değişmesi, TL’nin değer kaybetmesi için doları etkileyen etkenlerin değişmesini bekleyeceğiz. Nereye bakıp, neyi izleyeceğinize buna göre karar verin, ne zaman hangi paradan çıkacağınızı da buna göre belirleyin.