TL hiç geçen yılki kadar değersiz olmamış, reel kur hiç böyle düşmemişti

Merkez Bankası Türk Lirası'nın gerçek değerini ölçebilmek amacıyla reel efektif döviz kuru hesaplıyor ve bunu her ay açıklıyor. Reel efektif döviz kuruna gidilirken önce nominal efektif döviz kuru hesaplanıyor. Nominal efektif döviz kuru, "Türkiye'nin dış ticaretinde önemli paya sahip ülkelerin para birimlerinden oluşan sepete göre, Türk Lirası'nın ağırlıklı ortalama değeri" olarak tanımlanıyor. Ağırlıklar ikili ticaret akımları kullanılarak belirleniyor. Nominal efektif döviz kurundun fiyat etkileri arındırılıyor ve böylece reel efektif döviz kuruna ulaşılıyor. 

İşte bu şekilde hesaplanan ve başlangıç noktası olarak 2003 yılı 100 kabul edilen TÜFE bazlı reel efektif döviz kuru endeksi, yıl ortalaması bazında ilk kez geçen yıl 100'ün altına indi. Reel kur, 2015 yılı ortalamasında 99.79 düzeyinde oluştu. Reel kurun daha önceki en düşük düzeyi, 100 ile başlangıç yılı olan 2003'tü. Yıl ortalaması bazında en yüksek düzey ise 120.72 ile 2010 yılında oluşmuştu.

Reel kur endeksinin 100'ün üstünde bir değer alması, Türk Lirası'nın reel olarak değerli seyrettiğine, 100'ün altındaki değerler ise reel bir değer kaybı oluştuğuna işaret ediyor. Ancak, Merkez Bankası yetkilileri geçtiğimiz dönemlerde reel kur endeksinin her yıl için 1.5 puan kadar değer kazanmış olmasının normal bulunması gerektiği görüşünü dile getirmişlerdi. (Gerçi, reel bir hesaplama yapılırken bunun üstüne bir ek niye konuluyordu, o da pek anlaşılamamıştı ya...) Bu görüş halen korunuyor mu bilmiyoruz; eğer korunuyorsa reel kur endeksinin 2015 ortalamasında 118 dolayında olması gerekiyordu. Yani TL'nin 2015 yılında daha değerli bir düzeyde oluşması beklenirdi. Daha açık bir ifadeyle, TL örneğin dolar karşısında 2015 yılını ortalama 2.72'den değil de, 2.40-2.50 dolayından kapatmalıydı. (Reel kur yalnızca dolara göre hesaplanmıyor tabii ki, ama doların ağırlığını gözeterek örneği bu para üstünden vermeyi tercih ettik.)

TL sürekli değer kaybediyor

Reel efektif döviz kuru endeksinin başlangıç yılı olan 2003'ten bu yana oluşan seyrini hem yılsonları, hem yıl ortalaması bazında çıkardık. Aralık aylarındaki endeks, iki yıl hariç, tüm yıllarda bir zikzak çizildiğini ortaya koyuyor. Özellikle 2010'dan sonra bu zikzak çok belirgin; ama yön aşağı doğru. 

Yıllık ortalamada yılsonlarındaki gibi keskin bir dalgalanma görmüyoruz. Ortalama endekste, 2010'dan 2011'e geçişte çok hızlı bir düşüş var, sonrasında ise ılımlı bir şekilde bu düşüşün sürdüğü gözleniyor.

Başlangıç noktasına dönüldü

Reel efektif döviz kuru hesaplamasında 2003 yılı ortalamasının 100 kabul edildiğini, 2015 yılı ortalamasının ise 99.79 düzeyinde gerçekleştiğini belirtmiştik. Yani yola 100 ile başladık, aradaki 2004-2014 döneminin ortalaması 111 oldu, sonra yine neredeyse başladığımız noktaya geldik. Bu dönemde, TL'nin reel değerinde bir çan eğrisi çizdik. 

TL, 2003'ten 2010'a gelinceye kadar reel kur endeksi bazında yüzde 21'e yakın değer kazandı, 2010'dan 2015'e kadar olan dönemde ise bu kazanç geri verildi. 

Tabii ki şunu sormak gerekiyor; bu süreçte bir hata mı yapıldı, yapıldıysa ne? Reel kurun 2003-2010 döneminde yüzde 21 artması mı hataydı, yoksa 2010-2015 döneminde hızla gerilemesi mi hata?

Tamam, bu gelişmelerde bizim elimizde olmayan etkenler de rol oynamıştır ama, bir yere kadar. 

TL'nin diğer paralar karşısındaki değerini belirlemede elimizdeki en önemli araç faiz. Öyleyse şu soruları sormak durumundayız:

Biz geçmişte çok yüksek faiz uyguladığımız için mi TL aldı başını gitti, değer kazandı ve şimdi tersini yaptığımız için mi başladığımız noktaya geri döndük? 

İlk soruyu tekrar etmekte yarar var; TL çok değerliyken mi hata yaptık, şimdi değerin hızla düşmesine yol açarken mi hata yapıyoruz? Yok mu bunun bir orta noktası? 

Ve 2016'da ne yapacağız, nasıl adımlar atacağız? Dünya daha yılın ilk aylarında adeta yangın yerine dönmüş; Suudi Arabistan-İran gerginliği giderek büyüme eğilimine girmiş, Çin ekonomisi darboğazda, FED'in faiz artışı takvime başlanmış... Bunlar yetmezmiş gibi Kuzey Kore hidrojen bombası patlatarak dünyayı ayağa kaldırmış. Bütün bunların sonunda da TL hızla değer yitirmeye başlamış. 

TL'deki değer kaybının reel kura yansımasını önlemenin bir yolu var var olmaya da, bu biraz zararlı bir yol... Enflasyonumuz da şaha kalkarsa, reel kur düşmez. "Kırk katır mı, kırk satır mı" gibi...