Teşvikli yatırımlardaki artışı doğru okumak

Türkiye'de yatırımlar ağırlıklı olarak batı bölgelerindedir ve doğuya çok daha az yatırım yapılıyor olmasını yalnızca bu bölgedeki terör sorunuyla açıklamaya çalışmak temelden yanlıştır. Yatırımcı öncelikle ekonomik düşünür. Yatırım maliyeti de daha düşüktür batıda, üretim maliyeti de. Tüketim de ağırlıkla batıda olduğuna göre... Hele hele ihracata dönük bir üretimse söz konusu olan, deniz kıyısını tercih etmekten daha doğal ne olabilir ki...

Doğu illerine daha az yatırım yapılması yalnızca teröre bağlanamaz. Terör, bu sorunu daha da pekiştirmiştir elbette. Bu tablonun tersine çevrilebilmesi için yeni teşvik mevzuatıyla ağırlıkla Doğu ve Güneydoğu Anadolu illerini kapsayan 5'inci ve 6'ncı bölge için çok önemli teşvikler getirildi. Bu teşvikler sayesinde yatırımlarda da, en azından teşvik belgesine bağlanan yatırımlarda da kayda değer bir artış var. Bunu görmemek için "bakmıyor" olmak gerekir.

Ama, bakarken detaya da bakmak gerekir. Doğudaki yatırımlarda ortaya çıkan artışı geçen yılla kıyaslamak doğru olabilir mi? Salt rakamlara bakarak, "Yatırım tutarı üçe-beşe katlandı" demek doğru da, bu değerlendirme biraz havada kalmıyor mu?

Yatırımlar bu yıl yeni mevzuat, yeni teşvikler sayesinde fırlayıp gidiyor. Oysa geçen yıl bu dönemlerde eski mevzuat hükümleri geçerliydi. Hani şu yıllarca yatırım yapılmasını engelleyen mevzuat hükümleri. Biz zaten o sistemi yatırımları teşvik etmiyor diye değiştirmedik mi?

Dolayısıyla geçen yılın rakamlarıyla bu yılın rakamlarını karşılaştırmak biraz elmayla armudu kıyaslamak gibi oluyor. Ayrıca, böylesine önemli teşvikler getirildiği halde yatırımlarda bir hareket olmasaydı oturup düşünmek gerekirdi.

Enerji ağırlığı

Bir anlamda en az gelişmiş illeri kapsayan 6'ncı bölgede yapılacak yatırımlarda ağırlığın enerji sektöründe olduğu dikkati çekiyor. Yani geçen yılın aslında kıyaslama yapmanın doğru olmadığı dönemine göre bir artış var; ancak bu artışta da çok büyük tutarlı birkaç enerji projesi rol oynuyor.

Örneğin ocak ayında Bingöl'de 1.1 milyar liralık, martta Erzurum'da 541 milyon liralık, nisanda Mardin'de 1.2 milyar liralık elektrik enerjisi üretimine dönük projeler teşvik edilmiş durumda.

Bu enerji projeleri tahmin edileceği gibi öyle çok fazla istihdam da yaratmıyor.

Oysa önemli olan bu bölgelerde istihdam yaratacak projeleri devreye sokabilmek. Yöre halkı işsizliğin pençesinde kıvranıyor; ama toplam rakamı yukarı iten yatırımların onlara  pek bir faydası yok.

Hem bu projelerin o yörelerde gerçekleştirilmek istenmesinin teşvik dışında basit bir nedeni daha var. Projeler için gereken su kaynakları, yakıt olarak kullanılacak kaynaklar orada.

Dolayısıyla çok büyük tutarlı birkaç enerji projesine bakarak Doğu ve Güneydoğu'nun yatırımsızlık anlamında makus talihini yendiğini düşünmek, büyük bir hata olur.

Artılar-eksiler

Ağırlıklı olarak 6'ncı bölgede yoğunlaşmak üzere çok önemli teşvikler getirildiği kesin. Ağrı, Ardahan, Batman, Bingöl, Bitlis, Diyarbakır, Hakkari, Iğdır, Kars, Mardin, Muş, Siirt, Şanlıurfa, Şırnak ve Van'dan oluşan 6'ncı bölgede hangi teşvikler mi uygulanıyor, hatırlatalım:

"KDV istisnası ve gümrük vergisi muafiyeti, yüzde 50-55 vergi indirimi, 10-12 yıl sigorta primi işveren hissesi desteği, yatırım yeri tahsisi, faiz desteği, 10 yıl sigorta primi desteği ve yine 10 yıl gelir vergisi stopajı desteği."

Bunlar çok önemli teşvikler, tartışılmaz bile. Ancak böylesine yoğun teşviklere rağmen yatırımlar, terör bir yana, ekonomik gerekçelerle yine de bu bölgeye gitmeyebilir. Başta da vurguladığımız gibi, yatırım ve üretim maliyeti ile pazarlama avantajı-dezavantajı gibi etkenler böylesine yoğun teşviklere rağmen doğu illerinin yine de daha az tercih edilmesi sonucunu doğuracaktır, bundan kaçış yok. Hiç kimse "Bu kadar teşvik getirildi, Doğu ve Güneydoğu'da yatırımlar patlayacak" diye hayal görmemelidir. Ağırlıklı olarak yöre illerinde pazarlanacak ürünlerin üretimi söz konusu olduğunda, elbette durum değişecektir. Ama bu da toplam eğilimi değiştirmez.