Teşvikli yatırımlar en gelişmiş ve en az gelişmişlere
6 bölgeli son teşvik uygulamasına kadar "Teşvik sistemleri bölgeler arası gelişmeyi olumsuz etkiliyor" değerlendirmesini yapıyorduk. 6 bölgeli sistemin ilk sonuçlarını "Teşvik ağacının 6. Bölgede yeşermesi" olarak değerlendirmiştik. Bu yılın ilk çeyreğindeki sonuçlara baktığımızda 6. Bölgenin iki bölgeden çok teşvik alırken en gelişmiş birinci bölgenin yaklaşık yüzde 29'zuna ulaşan bir teşvik büyüklüğüne ulaştığını görüyoruz.
2012 yılının ikinci yarısında uygulamaya konulan 6 bölgeli yeni teşvik sistemi ülke genelinde yatırım teşviklerinin sayısında hızlı bir artışa yol açtı. Bu yılın ilk çeyreğinde yatırım teşvik belgesi sayısı geçen yılın aynı döneminde sayısal olarak yüzde 42 artışla 1317 ulaştı. , Teşviğe bağlı yatırım tutarı ikiye katlanırken, öngörülen istihdamda yüzde 61.9 artış ile 43 bin 451 kişiye ulaşıyor.
Uzun bir süredir teşviklerle ilgili yazılarımızda teşvikli yatırımların büyük ağırlıkla gelişmiş bölgelere gittiğini Doğu ve Güneydoğu'nun teşvikli yatırımlardan çok düşük pay aldıklarını belirterek eleştiriler yapıyorduk. Son 20 yıl içinde uygulanan 4325-5084 ve dört bölgeli 2009 yılı teşviklerinin hep ağırlıklı olarak gelişmiş bölgelere imkan yaratarak bölgeler arası farklılığı azalmak yerine artırdığını öne sürüyorduk. Bu üç teşvik döneminde 136 milyarlık toplam teşviğin yüzde 67.8'ini ulaşan 80 milyarlık bölümü bir ve ikinci bölgedeki gelişmiş 24 ilde kullanılırken yüzde 32.2'sini oluşturan 40 milyar liralık bölümünü 3.ve 4. Bölgedeki 57 il kullanıyordu. Özellikle Doğu ve Güneydoğu'daki 15 ilin teşvikler yararlanma payları ise toplamın yüzde 5'inin altında kalıyordu. Bu tabloyu değerlendirirken, bizler teşvik sistemlerinin bölgeler arası farklılığı arttırdığını bu nedenle değişmesi gerektiğini yazıyorduk.
2012 yılının dokuzuncu ayında altı bölgeli teşvik sisteminin ilk sonuçlarını değerlendirirken "Teşvik ağacı 6. Bölgede yeşerirken" başlıklı makalemde 6. Bölge açısından olumlu gelişmelerin gündeme gelmeye başladığını belirtmiştim.
Arkadaşımız Naki Bakır'ın 2013 yılının ilk çeyreğinde alınan yatırım teşvik belgelerini ve bölgelere göre değerlendirmesini içeren haberi, yatırımların yine Birinci bölgede ağırlığını koruduğunu gösteriyor. Ancak bunun yanında bir başka önemli gösterge de geri kalmış 15 ilin yer aldığı Doğu ve Güneydoğu'daki 6. Bölge illerinin de yatırım teşviklerindeki paylarında önemli artış olması.
6. Bölgenin yılın ilk çeyreğinde payı toplamda geçen yılın aynı dönemine göre yüzde 6.5'tan yüzde 9.7'ye yükselirken, teşvik belgesi sayısında yüzde yüzde 74, yatırım tutarında yüzde 199 artış sağlanmış. 6. Bölgenin 2 milyar 197 milyon liralık yatırım teşvik tutarı büyüklük olarak ilk üç bölgeden sonra dördüncü sıraya otururken, 2 milyar 197 milyonluk belgesiyle 4. Ve 5. Bölgelerin yüzde 10-15 üzerine çıkarıyor. 1. Bölgenin 7 milyar 799 milyonluk toplamının yaklaşık yüzde 29'una, 5 milyar 6 milyonluk 2. Bölge toplamının yüzde 43'üne, 3milyar 60 milyonluk üçüncü bölgenin toplam teşvik belgesinin de yüzde 61'ine ulaşıyor.
Bu bölgeler arası gelişmişlik farkı açısından tam anlamıyla bir tersine dönüş olmamasına karşın, önemli bir değişimin son teşvik sistemiyle gündeme geldiğini uçurumu artıran geçmiş dönem yapısının 6 bölgeli yeni sistemle frenlenmeye başlandığını gösteriyor.
Eğer terör sorununda sonlanma yakın zamanda ortaya çıkarsa, geri kalmış bölgelere özellikle 15 ilin yer aldığı 6. Bölgeye yatırımlarda teşvikteki avantajları nedeniyle yatırımların hızla armaya devam edeceğini söylemek yanlış olmaz. Doğaldır ki, gelişmiş bölgelere teknolojik ağırlıklı teşvikli yatırımlar ve tevsii yatırımları da sürecektir.