Teşvik sistemi, iç göç sorununda başarılı mı?

Bölgesel teşvik sisteminin temel hedefl erinden birisi, yatırımların gelişmiş yerlerde yoğunlaşmasını frenlerken geri bölgelerdeki yatırımların ve istihdamın artırılması. İkinci hedef ise buna bağlı olarak geri bölgelerden gelişmiş bölgelere iç göçü azaltmak. 

Veriler, mevcut sistemin en yoksul illerden oluşan 6. Bölge için kısmen işe yarasa da ikinci derecede yoksul illerin yer aldığı 5. Bölge’nin aleyhine çalıştığını gösteriyor. Yatırım ve istihdam açısından olduğu gibi iç göç açısından da durum böyle. 

2013 yılına ait nüfus ve göç verilerinin ortaya koyduğu manzara şöyle: 

2013 yılında her bin kişinin 33’ü başka bir ile taşınarak göç etti. İller arası göçe teşvik bölgeleri bazında baktığımızda en gelişmiş illerin bulunduğu 1. Bölge’nin diğer illere verdiği göçün en düşük, 5. Bölge’nin ise en yüksek olduğu görülüyor. 

Daha gelişmiş illerin bulunduğu, 1, 2 ve 3. Bölge illerinden göç oranı, Türkiye ortalamasının altında olmasına karşın, daha geri illerden oluşan 4, 5 ve 6. Bölge’de ortalamadan yüksek. 2013 yılı içinde yaşadığı ilden bir başka ile göçenlerin oranı 1. Bölge’de binde 27.44, İkinci Bölge’de binde 31.19, Üçüncü Bölge’de ise binde 32.41. En yoksul illerin yer aldığı 6. Bölge’de ilinden başka ile göçenlerin oranı binde 36.80. Buna karşın kendi ilinden başka ile göçenlerin oranı 4. Bölge’de binde 40.21’e, 5. Bölge’de ise binde 50.04’ü buluyor. 

Teşvik bölgelerine göre göçün sadece hızında değil dağılımında da yoksul iller aleyhine bir dengesizlik var. Örneğin en gelişmiş illerin bulunduğu 1. Bölge’de her bin kişiden 27.44’ü başka ile göçmüş ama bunların 8.13’ü yine 1. Bölge’de yer alan bir başka ile göçmüş. 1. Bölge’de ilinden göçenlerin birinci tercihi yine bir başka 1. Bölge ili olmuş. 

Buna karşın 5. Bölge’de ilinden göçen 50 kişinin sadece 3.89’u yine 5. Bölge’de yer alan bir başka ile göçmüş. Ama 5. Bölge’de ilinden göçenlerin 26.6’sı yani yarıdan fazlası 1. Bölge illerine göçmüş. 

Teşvik bölgelerinin tamamında ilinden göçenlerin birinci tercihi 1. Bölge olmaya devam ediyor. Türkiye’de geçen yıl bir başka ile göçenlerin yüzde 41.14’ünün tercihi 1. Bölge illeri. Bu açıdan 2. Bölge bile yüzde 14.91 ile açık ara geriden geliyor. 

1. Bölge’de göçenlerin yüzde 29.62’sinin tercihi yine bir başka 1. Bölge ili olmuş. 2. Bölge’de göçenlerin yüzde 45.3’ü, 3. Bölge’de yüzde 43.51’i, 4. Bölge’de yüzde 48.34’ü, 5. Bölge’de yüzde 53.16’sı ve 6. Bölge’de yüzde 45.28’i 1. Bölge illerine göçmüş. 
Yıllara göre değişime baktığımızda da sistemin 5. Bölge’nin aleyhine çalıştığı görülüyor. Bölgesel teşvik sisteminin devreye girdiği 2009 yılında 5. Bölge’de ilinden göçenlerin nüfusa oranı binde 42.50 düzeyindeydi. 5. Bölge’de iller arası göç hızı bölgesel teşvik sisteminin başladığı 2009 yılına göre binde 7.54 puan, 2012’ye göre ise binde 8.92 puan artmış durumda. 

Mevcut bölgesel teşvik sisteminden ikinci derecede muzdarip olan 4. Bölge’deki göç oranı artışı da genel ortalamanın iki katını buluyor. 2012’de 4. Bölge’de iller arası göç oranı binde 35.27 iken, 2013’te binde 40.21’e çıktı. Türkiye ortalaması ise 2012’de binde 30.65 iken 2013’te binde 33.06’ya çıktı. Türkiye ortalamasındaki artış binde 2.41 puan iken, 4. Bölge’deki göç oranı artış hızı 4.94’ü buluyor. 

Özetle bölgesel teşvik sistemine rağmen iller arası göç hızı hem artıyor, hem de bölgeler arası dengesizliğini koruyor. Geri illerin yer aldığı 5. Bölge ile 4. Bölge’nin durumu ise çok daha hızlı kötüleşiyor.