Tersine küreselleşme dönemi

Küreselleşme, ekonomilerin ticaret, yatırım, teknoloji transferi ve göç gi­bi yollarla birbiri ile daha fazla bağlı hale gelmesi olarak tanımlanabilir. Küreselleş­me kavramı hayatımıza 1970’lerin sonun­dan itibaren tekrar girmeye başlamıştı. İki Dünya savaşı arasında ve sonrasında eko­nomiler içlerine kapanmış, sınırlı miktar­da ithalat ve ihracat yapar durumdaydı.

1970’lerin sonundan itibaren bu durumun değişmeye başladığını ve gelişmekte olan ülkelerin de içinde olduğu bir süreçte eko­nomilerin birbirleri ile daha fazla eklem­lenmeye başladığına şahit olduk. Çin’in 2001 yılında Dünya Ticaret Örgütü’ne üye olması ile süreç daha da hızlandı ve ekono­milerin hem ticaret hem de sermaye hare­ketleri ile bağlantıları giderek arttı.

Donald Trump yönetimi ve küreselleşme

Donald Trump yönetime geldiğinden be­ri tarifeleri önemli bir politika aracı ola­rak kullanamaya başladı. ABD’yi tekrar eski parlak yıllarına döndürmek istediği­ni ve bunun için tarife politikaları kulla­nacağını net bir şekilde dile getiriyor. Esa­sen, Trump ekibinin hedefi ABD’yi bir tü­ketim ekonomisi olmaktan çıkartıp tekrar sanayileşmesini sağlamak. ABD ekonomisi gibi devasa bir ekonominin yönünü değiş­tirmek elbette kolay olmayacak. Bu büyük­lükte bir ekonominin hareketini transat­lantiklere benzetebiliriz. Siz rotayı şimdi değiştirmek isteseniz bile bu zaman alır. Bunun dışında, geminin yönü birçok dışsal faktöre de bağlı olabilir. ABD ekonomisi­nin durumu da bundan farklı değil.

Trump politikalarının yarattığı belirsiz­lik ortamı kısa vadede beklentileri olum­suz etkiledi. Hanehalkı tüketim konusun­da daha çekingen davranırken ve şirketle­rin stratejilerini yeni ortama göre tekrar gözden geçirdiği gözleniyor. 2025 yılı ilk çeyreği için yapılan ilk tahminler ABD eko­nomisinin daraldığına işaret ediyor. Bu ge­lişmelerin hisse senedi piyasalarında da yansımalarını gözlemliyoruz. Yılbaşın­dan bu yana ABD borsaları dünya borsala­rından, özellikle de Avrupa borsalarından olumsuz yönde ayrıştı. Bu gelişmeler ne­deniyle FED’in 2025’te üç kez faiz indirimi yapabileceği tartışılıyor. Belirsizliklerin bu kadar yüksek, enflasyonist baskıların olduğu bir ortamda FED’in elinin bu kadar rahat olmayacağını düşünüyoruz.

Başkan Trump ise politikaları ve uygula­ma hızından gayet memnun görünüyor. Po­litikaların etkisi ile kısa vadede üretimin olumsuz etkilenebileceğini, enflasyonun artabileceğini ve varlık fiyatlarının düşe­bileceğini kabul ediyor. Fakat uygulanan politikaların orta-uzun vadeli etkilerinin ABD refahı üzerinde olumlu olacağını sa­vunuyor. Dolayısıyla, Başkan Trump’ın po­litika değişikliğine gitme ya da uygulama­ların hızını azaltma gibi bir niyeti yok. Bu belirsizliklerin zaten duraksama eğilimine girmiş olan dünya ticaretinde gerilemeye yol açması kaçınılmaz görünüyor.

Bu süreçte neler yapabiliriz?

Bu konuda bize fikir verecek bir çalış­ma Dalia Marin ve arkadaşları tarafından yayınlandı.* Onların bulguları da küresel­leşmenin 2008 krizi sonrasında sekteye uğramaya başladığını gösteriyor. Bunun sebebini de artan belirsizlik olarak yorum­luyorlar. Artan belirsizlik ortamı uluslara­rası bir tedarik zinciri kurmayı daha risk­li hale getiriyor. Yazarlar gelişmekte olan ülkelerde artan belirsizliklerin üretimin merkez ülkeye kaymasına sebep olabil­diğini gösteriyor. Özellikle otomasyonun mümkün olduğu sektörlerde bu durumun daha yaygın olduğu anlaşılıyor.

Şirketlerin artan tedarik zinciri riskine karşılık üreti­mi merkeze kaydırmak yerine yakın ülke­lere kaydırdığı (nearshoring) da gözlemle­niyor. Geçtiğimiz senelerde Türkiye ken­di deneyleri nedeniyle bu tür yatırımları cezbetme açısından çok zaman ve kaynak kaybetti. Mevcut durumda politika belir­sizliğini azaltarak ve dış politikada yapıcı bir çizgi izleyerek tersine küreselleşme sü­recinden, en azından bazı sektörler açısın­dan, kazançlı çıkabilir. Avrupa Birliği ile yakınlaşma ve karşılıklı kazanca dayalı po­litika adımları bu açıdan oldukça değerli.

* https://cepr.org/voxeu/columns/glo­bal-value-chains-world-uncertaint­y-and-automation