Tepedeki yırtıcı ve önemi

Çarşamba günü finans medyasında kırmızı renk ve büyük puntolarla geçen habere göre İtalya’nın bono ihalesine 41 milyar euro talep geldi ve satılan miktar da 8 milyar euro oldu. 40 milyar eurosunun ECB kaynaklı olduğunu (bu kısmı şaka, ECB ihraca giremez ama ima doğru) düşündüğüm bu talebi yaratan ortamı kısaca bir inceleyelim. YoY 4. çeyrek büyümesi yüzde 0.1, borcun GDP’ye oranı yüzde 131.20, bütçe açığı yüzde 2.4, faiz dışı bütçe fazlası yüzde 1.85, enflasyon yüzde 0.9, 10 yıllık enflasyon beklentileri yüzde 0.7 ve 10 yıllık borçlanma faizi yüzde 2.85. Bu durumda yaklaşık yüzde 2 civarında bir reel faiz var diyebiliriz. Reel faiz eksi büyüme İtalya vakasında artı çıkıyor, yani borç oranı yükselmeye devam edecek. Faiz dışı fazla elbette iyi haber ama eldeki rakamlarla olması gereken seviye yüzde 1.85 değil yüzde 2.65. Yani İtalya’nın ekonomik dinamikleri borcun azalmasına yardımcı olmayacak. Borç yüksek ve yönü yukarı, büyüme eksiye geçmiş durumda, ECB varlık alımlarını tamamladı. O halde kim hangi mantıkla 30 yıllık ihaleye bu kadar büyük bir talep gösteriyor?

İşte bu noktada sadece ECB değil son attığı adımla FED’in de iş birliği içinde olduğu merkez bankalarının piyasa fiyatlama mekanizmasını bozduğu gerçeği devreye giriyor. İtalya “asla” batırılamayacak bir ülke çünkü Euro bölgesinin dağılmasına neden olur. O halde ECB bir noktada devreye girmek durumunda kalacaktır mantığı ile tetiklenen azgın spekülasyon güdüsü. Tıpkı FED’in yüzde 19 civarında bir piyasa düzeltmesi sonrası Powell put’u devreye sokması gibi. Ki söyledikleri tamamen hatalı olmasa da zamanlama veya tutarlılık açısından büyük bir hata yapıldığını söyleyebilirim.

Global ekonominin gidişatı konusunu işleyen bir sunumda çok isabetli bir örnek paylaşılmıştı, kısaca bahsetmek isterim. Yellowstone parkında daha önce silinen kurt nüfusunun yeniden geri gelmesinin sağlanması için 1995 yılında bir kurt sürüsü getirildi. Kurtlar “apex” yırtıcılardır. Yani hiyerarşide en yukarıda bulunan ve başka bir canlı tarafından avlanması söz konusu olmayan yırtıcılar. Dolayısı ile devreye girmelerinin ardından diğer yırtıcıların, sadece kurt gibi büyük yırtıcılar tarafından avlanabilecek otçulların , otçulların aşırı artması ile bozulan doğal örtünün vs “bozuk” dengesi hızla değişerek “normal” dengeye döndüğü gözleniyor.

Finans piyasasına gelirsek, apex yırtıcılar olması gereken merkez bankaları piyasa korkusu ile hareket etmeye başladığı anda “dengeyi” bozuyor ve bir süre için aşırı spekülasyon ve zenginleşmeye sebep oluyor. Bazen Dotcom balonu, bazen konut balonu bazen balonların anası olarak farklı isimlerle anılsa da bu dengesizlik mutlaka balona dönüşmeden durdurulmuyor. Bretton Woods sonrası kağıt para sisteminin global ekonomide dengelenmeyi sağlayamamasının birkaç nedeni var ama önemli bir nedeni de merkez bankalarının dönem dönem piyasaları önce çekerek devreye aldıkları politikaları. Daha önceki sistemde apex yırtıcı altın. Dolayısı ile uzun süre büyük açıklar vermeniz veya verirken paranızın değerli olması veya faiz oranlarınızın olması gerekenden düşük olması vs gibi çarpıklıklar söz konusu olmuyor. Sistemin hatasız çalıştığını söylemek kesinlikle doğru olmaz ama dengesizlikler konusunda otomatik bir dengeleyici özelliği var. Bugün ise MB’ler görevini yapmadığı için apex yırtıcı kriz geldiğinde pek çok unsur siliniyor ancak doğru işleyiş bu olmamalı. Bir sonraki global krizde yeni bir dengeleyici konusu öne çıkacak.