TCMB Başkanı ekonominin kaptanı mı?
Son yıllarda ekonomide olumlu bekleyiş içine girenlerin gözünde TCMB Başkanının doğru politikalarla ekonominin kaderini belirleyebileceği şeklinde bir algı oluştu.
- TCMB Bankası faizi indirirse ekonomi canlanacak
- Faizi artırırsa döviz bollaşacak ve döviz fiyatı artacak.
-TCMB Başkanı becerikli davranırsa enflasyon aşağıya inecek.
Öyle bir algı oluştu ki, “Ekonominin kaptanı TCMB Başkanı… Her şey başkanın becerisine ve doğru karar vermesine bağlı.
Aslında bu algının arkasında, küresel piyasalardaki gelişmelerin de etkisi var. Batı ülkelerinde merkez bankalarının başkanları; (1) Faizi belirleyerek, (2) Piyasaya salınacak paranın miktarını belirleyerek ekonomilerini düze çıkarma arayışındalar.
1) TCMB bir müessesedir. Başkan, bu müessesenin vitrinidir. Sözcüsüdür. Başkanın ardında kocaman bir teşkilat vardır. Bankada 4.750 kişi çalışıyor. Bunların yarısı merkezde, yarısı şubelerde görevli. Çalışanların yüzde 15’inin yüksek lisans, yüzde 2’sinin doktora derecesi var.
2) TCMB, faiz oranını belirleyerek, bankaları fonlayarak ekonominin çarklarının dönmesine yardımcı olur. Ekonomide olan bitenin ana sorumlusu değildir.
3) TCMB, bankaların bankasıdır. Bankaların bankası olarak bankaların tek para kaynağı değil ama, bankalara para verirken, paranın fiyatının, faizinin oluşmasını sağlıyor. Bankaların TCMB borçları 100 milyar TL.. (TCMB kaynağı toplam kaynağın yaklaşık yüzde 5’i büyüklüğünde). Bankalar daha büyük imkanı yurt dışından borçlanarak temin ediyorlar. Yurtdışına borçları 104 milyar dolar. Yaklaşık 300 milyar TL
4) Bizde, son yıllarda (devletin de bir çok işlemi döviz ile yapması sonucu) piyasada 2 para birimi kullanılır oldu. TL. ile dolar (çok az miktarda avro) birlikte işlem görüyor.
5) Eğer banka mevduatının TL ve yabancı para oranları kısaca ”dolarizasyon” denilen gelişmenin göstergesi ise dolarizasyon 2011 yılında yüzde 31 iken, 2016 yılında yüzde 42’ye yükselmiş durumda. Bu gelişme TCMB’nin işini güçleştiriyor. Çünkü TCMB para politikası belirleyen otorite olarak piyasadaki paranın yarıdan azını kontrol edebilir durumda.. Piyasada işlem gören parasal işlemlerin yarısı döviz cinsi işlemler olarak hem faiz hem parasal büyüklük bakımından TCMB’nin kontrolü dışında kalıyor.
TCMB’nin temel amacı ülkede fiyat istikrarını sağlamak.. Eğer ülkede ekonominin çarkları işlemez, iç ve dış talep yeterli olmaz ise, yatırım, üretim, istihdam artmaz. Ekonomi büyümez. Böyle bir durumda da fiyat istikrarı sağlanamaz.
- Ekonominin ana gösterisi yıllık büyüme oranlarıdır. Başkan iş başına gelmeden 2010 yılında ekonomi yüzde 9.2 büyümüştü. Büyüme 2011 yılında yüzde 8.8 olduktan sonra inişe geçti, yüzde 2.1 oldu. Yüzde 4.2 oldu. 2014 yılında yüzde 3.0 ve 2015 yılında yüzde 4.0 oldu.
- Fiyat istikrarı demek TÜFE’nin aşağıya inmesi ve istikrar kazanması demek. Yıllık ortalama tüketici fiyatları artışı 2011 yılında yüzde 6.4 idi. 2012 yılında yüzde 8.9 oldu. Daha sonra yüzde 7.5, yüzde 8.8 ve nihayet 2015 yılında yüzde 7.9 oldu. 2016 Mart ayında 12 ay ortalama fiyat artış oranı yüzde 7.9 oranında.
- Tahvil faizi, piyasa faizinin ana göstergesi durumunda. Tahvil faizi 2012 yılı sonunda yüzde 6.6 idi. 2013 yılı sonunda yüzde 10.3, 2014 sonunda yüzde 8.02, 2015 yılı sonunda yüzde 10.05 oldu. Nisan ayında yüzde 9.75 dolayındaydı.
- TCMB Başkanı'nın işe başladığı 2012 yılı Nisan ayında dolar 1.77 TL. idi. 2013 Aralık ayında yüzde 2.13 TL, 2014 sonunda 2.32 TL, 2015 sonunda 2.95 TL. oldu. Şimdilerde 2.83 TL. dolayında.
- Cari açık 2012 Yılı sonunda Milli gelirin yüzde 6.2’si büyüklüğünde idi. 2013 yılı sonunda yüzde 7.9’u oldu. 2014 sonunda yüzde 5.8’i, 2 015 sonunda yüzde 4.5’a geriledi. Şimdilerde Milli gelirin yüzde 4.1’i büyüklüğünde.
TCMB’nın görev süresi sona eren başkanının dönemini değerlendirirken bu göstergeleri dikkate almak gerekir.