Tazminatların vergilendirilmesi

Prof. Dr. Nurettin BİLİCİ - Dr. Begüm DİLEMRE ÖDEN

Tazminat kavramı, maddi ve manevi anlamda uğranılan zarar karşılığında ödenen parayı ifade etmektedir. Kişilerin malvarlığında meydana gelen eksilmeyi karşılamaya yönelik olarak yapılan ödemeler maddi tazminat, malvarlığı dışındaki hukuki-manevi değerlerde meydana gelen tahribatın giderilmesine yönelik ödemeler ise manevi tazminat olarak adlandırılır.

Tazminat ödenmesi, ana kural olarak, ödeyen kişi açısından gider, tahsil eden kişi açısından ise gelir anlamına gelir.

İşveren, “işle ilgili olmak şartıyla sözleşme, mahkeme kararı veya kanun hükmü gereği ödediği zarar, ziyan ve tazminatları safi ticari kazancın tespitinde gider olarak indirebilir.” (GVK m. 40/3, 68/10, f. 1) Buna karşılık, işletmeden işletme sahibi veya yakınlarına ödenen tazminatlar gider olarak düşülemez. (GVK m. 41/2) Benzer şekilde, işletme sahibinin suçlarından doğan tazminatlar da gider olarak düşülemez. (GVK m. 41/6, 68/10, f. 2)

Bu kapsamda, aşağıda açıklanan tazminat ödemeleri gelir vergisinden istisna edilmiştir:

1. Ölüm halinde ölenin yasal mirasçılarına ödenen tazminatlar…, engellilik ve hastalık… tazminatlar. (GVK m. 25/1)

2. İşçinin… işe başlatılmaması durumunda işvereni tarafından ödenecek tazminat. (GVK m. 25/1)

3. Dul ve yetimlere… tazminatlar. (GVK m. 25/3)

4. Çalışılan süreye göre topluca ödenen kıdem tazminatları. (GVK m. 25/7)

5. İş sözleşmesinin, işçi ile işverenin ortak kararı ile (anlaşılarak) sonlandırılmasına ilişkin ödenen tazminat. (İkale sözleşmesi tazminatları: Uygulamada “iş kaybı tazminatı”, “iş sonu tazminatı”, “iş güvencesi tazminatı” gibi isimlerle de tanınmaktadır.) (GVK m. 25/7-b)

6. Özelleştirme nedeniyle işini kaybeden sigortalılara ödenen tazminat… (GVK m. 25/7-b)

7. Boşanma tazminat ve nafakaları: TMK m. 174: Maddi-manevi tazminat: kusurlu taraf kusursuz tarafa öder. TMK m. 175:

8. Yoksulluk nafakası: Boşanma yüzünden yoksulluğa düşen tarafa ödenir. (GVK m. 25/8)

9. Yardım edilmemesi durumunda yoksulluğa düşecek olan üstsoy-altsoy ve kardeşe verilen nafakalar. (TMK m. 364, GVK m. 25/8)

10. İcra inkâr tazminatı: Borçlunun borca haksız itirazı dolayısıyla hâkim tarafından %20 oranında hükmedilen tazminat. Gelir İdaresi uzunca bir süre bu ödemeleri bir tür “alacak faizi” niteliğinde görmüş ve vergilendirmiştir. Ancak Danıştay’ın, “mahkeme kararıyla alınan tazminat ve mahkeme masrafların ‘alacak faizi’ olarak nitelendirilemeyeceği” yönündeki kararlarından sonra icra inkâr tazminatlarının vergilendirilmesi son bulmuştur.

Son olarak, konunun Veraset ve İntikal Vergisi Kanunu (VİVK) ile ilişkisine değinmemiz gerekir. VİVK açısından ivazsız intikaller vergiye tabidir. (VİVK m. 1) Ancak m. 2/d ile maddi ve manevi zarara karşılık olarak alınan tazminatlar ivazsız intikal sayılmamıştır. Bu durum, adı geçen intikallerin ivazsız değil ivazlı kabul edildiği göstermektedir. Dolayısıyla yukarıda açıkladığımız tazminatlar veraset ve intikal vergisine konu olmayacaktır.

KAYNAK:

(1) Bu ifadelerden “sulh yoluyla ödenen tazminatların” gider olarak düşülemeyeceği anlaşılmaktadır.

(2) GVK m. 41/2’nin sonundaki parantez içi hükme göre “sözleşmelerde yazılı cezai şarttan kaynaklanan tazminatlar ‘suçtan kaynaklanan tazminat’ olarak nitelendirilmez.”

(3) Haksız yere işten çıkarılan kişiye ödenen ihbar tazminatları, ücret niteliğinde görülmekte, istisna kapsamına girmemektedir.

(4) Kıdem tazminatlarının istisna olması 7103 sayılı Kanun (RG 27.03.2018, 2. mük.) ile mümkün olmuştur.

2019 yılında ödenen kıdem tazminatlarının yıllık 6.017,60 TL’ye kadar kısmı istisnaya konu olacak, aşan kısmı ise ücret olarak vergilendirilecektir.

(5) Bu tip ödemeler mükelleflerin açtıkları davaları kazanmaları üzerine çıkarılan 7162 sayılı Kanun’a (RG, 30.01.2019) eklenen bir hükümle vergi dışında bırakılmıştır. Hatta, son 5 yıl içinde bu tip ödemeler üzerinden alınan vergilerin iadesi yönünde de bir düzenleme yapılmıştır.

(6) Dş 3. D. E.1993/2326.K.1994/2069.