Tarımın sorunlarının çözümü tek bir yerde birleşiyor – 2

Son yıllarda tarıma yönelen, büyük ölçeklerde yatırım yapan şirketler var. Rantabilite açısından ölçek büyüklüğü dikkate alındığında bu yatırımlar önemli olarak değerlendirilebilir. 

Ancak asıl sorun tarım işletmelerinin büyük çoğunluğunun küçük ve parçalı işletmelerden oluşması. Bu işletmelerin verimlilikleri az, işletme sermayeleri yetersiz, teknik altyapıları ve eğitim düzeyleri oldukça düşük ve özellikle de pazar açısından rekabet güçleri zayıf.

Ekonomik açıdan bunların tasfiye edilmesi ve tamamen büyük ölçekli işletmelerin desteklenmesi gerektiği birçok ekonomist tarafından dile getirilse de tarım sektörü ve kırsal alan ekonominin çok daha ötesinde stratejik ve sosyolojik öneme haizdir. O nedenle bu işletmeler bir yandan korunurken diğer yandan da verimlilik ve kârlılık açısından güç birliğine ihtiyaç duyarlar.  2014 yılında Bakanlık tarafından altı pilot bölgede uygulaması yapılan Hudutsuz Köyler Projesi’nin sonuçları, tarımda örgütlenme başarısının somut bir örneği olarak görülebilir.

TÜRKTOB’a göre, başarıya ulaşan projede toplamda bin 472 olan parsel sayısı, sınırların kalkmasıyla 28 parçaya bölünürken 7 bin 700 dönüm olan ekim alanı, hazine arazilerinin de katılımıyla birlikte 10 bin 522 dönüme çıktı. Proje sayesinde ekim sırasında kullanılan traktör oranı düştü. Yakıttan ise yüzde 83 tasarruf edildi. Proje ile toplam gelirler yüzde 223’lük bir artış gösterdi1.

Kooperatifleşme modeli tercih edilmeli

Projede, şirketleşme ve kooperatifleşme modelleri denendi. Tarımın sosyal boyutu öne çıkarılarak kooperatifleşme modeli tercih edilmeli. Şirketleşme, daha çok sermayenin ve kârlılığın öne çıktığı, çevrenin ve insanın ihmal edilebildiği, bugünkü modernist insanın tercihi olabilir.

Kooperatifler Kanunu’nda 26.10.2021 tarihinde, 7339 sayılı Kanun ile birçok sorun çözüme kavuşturuldu. Kanunda, “Ticaret Bakanlığı tarafından tüm kooperatif ve üst kuruluşlarının, kooperatifçilik hizmetlerine elektronik ortamda eriştiği ve merkezî veri tabanının yönetildiği Kooperatif Bilgi Sistemi (KOOPBİS) kurulur.” hükmünün yer aldığı Ek Madde 5 ile dijitalleşme ve denetim açısından önemli bir adım atıldı. Bu tespitler ışığında, örgütlenmenin tarım sektöründe güçlendirilebilmesi için, sürekli konuşulanlar dışında, aşağıdaki öneriler yapılabilir:

Tarımsal Yayım ve Danışmanlık Desteği örnek bir uygulama

Tarım ve Orman Bakanlığı’nca Ziraat Odaları ile üretici örgütlerine verilen Tarımsal Yayım ve Danışmanlık Desteği (beş danışmana kadar) örnek bir uygulamadır. Bu uygulamanın genişletilerek, eğitim ve yayım yükünün devletten alınması ve sahada doğrudan üreticilere verilmesi başarıyı artıracaktır. Ülkemizde maalesef üretim-araştırma ve yayım sacayakları sağlıklı işlemiyor. Özellikle de araştırma ayağı, sahadaki problemleri çözmekten çok akademik performans kaygısına dönüştü. Üretici örgütleri, sahadaki sorunları en iyi bilen kuruluşlar. Araştırma ayağında da üniversiteler ve araştırma enstitüleri ile proje bazlı iş birlikleri yapılarak ve sonuçlarının sahaya aktarılmasını bizzat sağlayarak sağlıklı bir yapı oluşturulabilir. Bu çerçevede devlet, hizmet alımı yapmış gibi bedelini üretici örgütlerine öder ve örgütlenme teşvik edilmiş olur. 

Örgütlenme konusundaki akademik çalışmaların çoğu başarılı örgütler üzerine yapılıyor. Başarısız örgütler de incelenerek başarısızlık nedenlerine odaklanılmalı.

Kooperatif ölçekleri büyütülmeli. Daha fazla üyesi, daha fazla işlenen alanı ve daha fazla cirosu olan kooperatiflerin oluşumu için desteklemeler bu yöne kanalize edilmeli. Genellikle kooperatif yönetimini kaybedenlerin aynı bölgede ikinci bir kooperatif kurmaları, küçük ancak etkin olmayan örgütlenmelere neden oluyor. Kısacası, örgütlerin sayısı ve çeşitliliği konusunda sadeleşmeye gidilmeli ve güçlü örgütlerin oluşumu desteklenmeli. Mümkün olduğu kadar köy bazında değil, ilçe bazında örgütlerin oluşumu teşvik edilmeli. 

Monokültür ve polikültür tarım yapan işletmelerin örgütlenme modelleri de farklılaştırılmalı.

Gençler, kooperatif yönetiminde yer almalı

Gençlerin kooperatif yönetiminde yer almaları teşvik edilmeli.

Planlı üretim için örgütlerin sözleşmeli üretim yapmaları desteklenmeli.

Desteklemeler örgütler kanalıyla yapılmalı. Mevcut durumda, Ticaret Bakanlığı’nca yürütülen Kooperatiflerin Desteklenmesi Programı (KOOP-DES) uygulanıyor. Süt primlerinin, üreticilerin üye oldukları üretici örgütleri kanalıyla ödenmesi uygulaması iyi bir örnek. Bu örneğin kademeli olarak yaygınlaştırılmasıyla örgütlenme mecburiyeti artacak ve üretici örgütleri daha güçlü hale gelecek. 

Tarım ve Orman Bakanlığı’nın dijital hizmetlerinin birçoğu e-devlet’te ve mobil uygulamalarla gerçekleştirilebilmesi önemli bir adım. Bu sayede Bakanlık personelinin masa başı iş yükü azalabilecek. Bu personelin sahaya çıkmasıyla eğitim ve yayım faaliyetlerinin etkinliği artabilecek. 

Üretici örgütlerinin kendi çalışma alanları ile ilgili stratejik planlar hazırlamaları, kaynak kullanım etkinliklerini artıracak. 

Kırsalda sosyal desteklerin bir kısmı örgütler kanalıyla verilebilir ve kente göç önlenebilir. Üreticisinin her türlü üretim girdisini nakitsiz veren, akaryakıtını örgütün petrol istasyonundan karşılayan, kısa dönemli nakit ihtiyacını faizsiz temin eden, marketinden temel ihtiyaçlarını sağlayan, ürünü en yüksek fiyattan pazarlayan ve nihayetinde üyesiyle mahsuplaşan, böylelikle neredeyse para kullanımını en aza indiren başarılı örgütler yaygınlaştırılmalı.

TÜRKTOB, 2014. Tarımda ‘Sınırsız’ Çözüm Kazandırdı. https://turktob.org.tr/tr/tarimda-sinirsiz-cozum-kazandirdi/16986