Tarımda planlamanın ilk şartı: Ölçebilmek
2000’li yılların başlarıydı. Çukurova Bölgesi’nde yer alan iki ilimizden, hazırlayacakları İl Tarım Stratejik Planı’yla ilgili yardım talebi gelmişti. Talep edenler, kurumlarında yeni göreve başlamış olan ziraat mühendisi, gıda mühendisi ve veteriner gibi değişik alanlardan eski öğrencilerimizdi.
Konuyu çok önemsediğimizden, heyecanla yardım sözü verdik ve ilk yol haritasını çizdik. Hikâyeyi çok uzatmadan sonuca gelmek gerekirse, hazırlanan planlar maalesef tam bir fiyasko idi. Çünkü tepe yönetim konuyu sahiplenmemiş ve iş en tecrübesiz elemanların üzerine kalmıştı.
Mevzuat ve talimat gereği yapılması gereken rutin bir iş olarak görülmüş ve sonuçta ortaya ikincil veriler ve konu tekrarlarını içeren sıradan raporlar çıkmıştı. Sonrasında ise bu uygulama uzun sürmedi ve Bakanlık dışında planlama yapılmaz oldu. Planlama konusuna ayrı bir yazıda daha detaylı yer verme niyetiyle planlamanın ilk adımı olan “ölçme” konusuna bu yazıda yer vereceğim.
Ölçemezsen yönetemezsin
Peter Drucker’a atfedilen “Ölçemezsen yönetemezsin” sözü ile James Harrington’ın “Ölçemezseniz anlayamazsınız. Anlayamazsanız kontrol edemezsiniz. Kontrol edemezseniz daha iyiye götüremezsiniz” ifadesi aslında bugünkü yönetimsel problemlerimizin nedenini ortaya koyar.
Ölçmek; mikrodan makro ölçeğe kadar her seviyede, her aşamada, sağlıklı, doğru, güvenilir ve güncel bilgiye ulaşabilmek sürecidir… Ölçmek, kişisel eylem planlarından ülke düzeyinde eğitim, ekonomi ve tarım politikalarına kadar her aşamada bir vizyon, bir hedef ortaya koyabilmek ve sonunda bunların ne kadarının gerçekleştirilebildiğini görebilmek için olmazsa olmaz.
Acilen tarım sayımı yapılmalı
TÜİK’in Tarımsal İşletme Yapı İstatistikleri’nde Genel Tarım Sayımı konusunda şu bilgiler yer alır: “Tarımsal işletmelerin yapılarını ortaya koymak amacıyla genel tarım sayımları kapsamında yapılan çalışmalar veri kaynağı, veri derleme yöntemi ve tahmin düzeyi açısından birbirinden farklılık göstermektedir. Ülkemizde bugüne kadar 7 genel tarım sayımı uygulanmış olup sonuncusu 2001 yılında yapılmıştır.”*
Ülkemizde tarım sayımının en son 2001 yılında yapılmış olması ve bu sonuçlara göre 2023 yılında politikalar oluşturmaya çalışıyor olmamız, başarısızlıklarımızın sanırım temel nedeni. Aynı TÜİK kaynağına göre, 2001’deki çalışmada, “Köy Genel Bilgi Anketi ile yerleşim yerinin genel yapısına ilişkin bilgiler, yerleşim yeri muhtarlarından alınmış olup tam sayım yöntemi uygulanmıştır. Tarımsal işletmelerin yapısına ilişkin bilgiler ise örnekleme ile seçilen tarımsal işletmelere uygulanan Tarımsal İşletmeler Anketi ile derlenmiştir” denilmekte ve devamında “2006 Tarımsal İşletme Yapı Araştırması, yerleşim yeri ve işletme büyüklüğü açısından belirli eşik değeri üzerindeki işletmelerde tam sayım, diğer işletmelerde ise örnekleme ile uygulanmıştır. Araştırmada, AB ülkelerinde uygulanan Çiftlik Yapı Araştırması Karakteristik Listesi’nde yer alan tüm değişkenler ülke koşulları da göz önüne alınarak kapsanmıştır” ifadelerine yer verilmekte. Aynı kaynakta, 2016’da Tarımsal İşletme Yapı Araştırması’nın yapıldığı ve çalışmaya coğrafi kapsam olarak nüfus büyüklüklerine bakılmaksızın tüm il ve ilçe merkezleri ve köyler kapsama dahil edildiği belirtilmekte.
TÜİK’in her on yılda bir yapması gereken tarım sayımının birçok alanda eksikliğinin hissedildiğinin bilinmesi ve acilen çalışmaların yapılması gerekiyor. Üniversiteler, kamu kurumları, tarımsal örgütler, politika yapıcılar ve diğer tüm paydaşlar, sağlıklı bir veri tabanına büyük ihtiyaç duyuyorlar. ÇKS ve TÜRKVET veri tabanları güncelleniyor ancak bu yeterli değil.
Anlık güncellenen ve yapay zeka ile desteklenen bir veri yönetim sistemi
ÇKS’nin e-devlet’e ve mobil uygulamalara taşınmış olması önemli. 1 Ocak 2023’den itibaren “Tarım Cebimde” mobil uygulaması ile dijitalleşmede yeni bir safhaya geçiliyor. 2022’de ÇKS başvurularında da bu yeni sistem sayesinde önemli bir artış sağlanıyor. En kısa zamanda doğru ölçümlerin yapılabildiği yeni bir tarım sayımına ihtiyaç var. Bu sayımının yanı sıra uydu destekli görüntü işleme ile anlık saha durum tespitleri yapılmalı ve yapay zekâ ile desteklenmeli. Üretimde planlamanın önemi ve gerekliliği, Tarım ve Orman Bakanımız tarafından sık sık dile getiriliyorken bir şeyin vurgusunu yapmamız gerekiyor. Planlamanın, üretimin de ötesinde tüm tarım sektörünü kapsaması gerekiyor.
Bakanımızın, Adana’daki, Tarımın Yeni Yüzyılı Üretime Gönül Verenler Ödül Töreni’nde dile getirdiği “Bir şeyi ölçmezseniz bunun planlamasını yapamazsınız. Planlayamazsanız asla yönetemez ve kontrol edemezsiniz” sözü bu konuda ümidimizi artırıyor.
* https://www.resmiistatistik.gov.tr/detail/subject/tarimsal-isletme-yapi-istatistikleri/