Tarıma 22 milyar lira destek çok mu?
Türkiye Büyük Millet Meclisi'ne sunulan 2020 bütçesine göre gelecek yıl tarıma 22 milyar lira destek ödemesi yapılacak. Geçen yıl tarıma ayrılan 16.1 milyar liralık desteğe göre yüzde 36.6 oranında artış öngörülüyor. Tarım sektörü için 22 milyar liralık destek kimine göre çok fazla, kimine göre çok yetersiz.
Cumhurbaşkanlığı Strateji ve Bütçe Başkanı Naci Ağbal, 2020 yılı bütçesine ilişkin değerlendirmesinde bütçeden tarıma ayrılan kaynakta da ciddi bir artışa gittiklerini belirterek şunları söyledi: "Tarıma ayrılan kaynakta önemli artışa giderek miktarı 33,4 milyar liraya çıkardık. Tarımsal destekleme programları için de 22 milyar lira ayırdık. Tarım sektörü yatırım ödenekleri için 5.1 milyar lira, tarımsal kredi sübvansiyonu, müdahale alımları, tarımsal kitlenin finansmanı ve ihracat destekleri için 6.3 milyar lira kaynak ayırdık. Tarımsal destekleme programları için ayırdığımız kaynak 2019 yıl ödeneklerine göre yüzde 36.6 artırıldı."
Geçen yıla göre desteklerdeki artış yüzde 36.6
Geçen yıla göre destekleme miktarında önemli bir artış öngörülüyor. 2020 yılı bütçesinde öngörülen 22 milyar liralık destek Türkiye Büyük Millet Meclisi'nde aynen kabul edilirse 2019'a göre yüzde 36.6 oranında artış sağlanmış olacak.
Geçen yıl bu zamanlar, yani 2019 bütçesi kabul edilirken, tarımsal destekleme bütçesinde 2018'e göre sadece yüzde 10.7 oranında artış yapılmıştı.2019 yılı bütçesi için tarım desteklerine ayrılan kaynak 16.1 milyar liraydı. Tarımsal kredi sübvansiyonu, müdahale alımları, tarımsal KİT’lerin (Kamu İktisadi Teşekkülü) finansmanı ve ihracat destekleri için 5.3 milyar lira, tarım sektörü yatırım ödenekleri için 5.1 milyar lira olmak üzere toplamda 2019 yılı Merkezi Yönetim Bütçesi’nden tarıma ayrılan kaynak 26.5 milyar lira oldu.
2020 yılında ise 22 milyar lirası doğrudan tarımsal destekler olmak üzere toplamda 33.4 milyar liralık bir bütçe öngörülüyor.
2019 destekleri henüz açıklanmadı
Bilmeyenler için hatırlatalım; 2020 yılı bütçesine konulan 22 milyar liralık kaynak ile 2019 yılı destekleri ödenecek. 2019'da üretimi yapılan, hasat edilen, satışı gerçekleştirilen ürünlerin destekleri 2020 bütçesinden verilecek.
Hangi ürüne ne kadar destek verileceği, dolayısıyla kimin ne kadar destek alacağı ise henüz belli değil. Çünkü, 2019 yılı tarımsal destekleri daha açıklanmadı. Sanırım ilk kez bu kadar gecikti. Doğrusu, hangi ürüne ne kadar destek verileceğinin çiftçi daha tohumu tarlaya atmadan açıklanması gerekir. Ekim'in 22'sine geldik, aylardır hazırlandığı söylenen tarımsal destekleme kararnamesi yayınlanmadı. Toplam destek miktarı 22 milyar lira olacak. Fakat, mazot, gübre desteği ne kadar olacak? Hayvancılığa ne kadar ödeme yapılacak bunlar bilinmiyor.
Yasaya göre destek çok az, resmi enflasyona göre yüksek
Tarım Yasası'na göre tarımsal destek ödemeleri Gayri Safi Milli Hasıla'nın en az yüzde 1'i kadar olması gerekiyor. Bu yasa, 2006 yılında AK Parti tarafından çıkarıldı. Her fırsatta "Tarımın Kanunu bile yoktu, onu da biz çıkardık" diye övünürken, tarım desteklerine ayrılan kaynağı düzenleyen yasanın 21. maddesi bugüne kadar hiç uygulanmadı. Geçen 13 yılda tarımsal destek için ayrılan kaynak, Gayri Safi Milli Hasıla'nın yüzde 1'i yerine yüzde 0.50'si (yüzde 1'in yarısı) oldu. Tarım Yasası'na göre çiftçi her yıl devletten alacaklı.
Hazine ve Maliye Bakanlığı'nın açıkladığı Yeni Ekonomi Programı'na göre Türkiye'nin 2020 yılındaki Gayri Safi Milli Hasılası 5.1 trilyon lira olması öngörülüyor. Buna göre tarıma verilecek desteğin yasa gereği 51 milyar lira olması gerekiyor. Bu yasaya göre elbette 22 milyar lira çok az. Yasanın öngördüğü yüzde 1'in yarısı bile değil.
Naci Ağbal'ın açıkladığı, tarım sektörü yatırım ödenekleri için 5.1 milyar lira, tarımsal kredi sübvansiyonu, müdahale alımları, tarımsal kitlenin finansmanı ve ihracat destekleri için 6.3 milyar lirayı da ekleseniz, yani 33.4 milyar lirayı baz alsanız bile yasanın öngördüğü destek verilmemiş olacak.
Geçen yıla göre bakarsanız, yani 2019 yılında verilen 16.1 milyar liralık desteğe göre değerlendirirseniz, yüzde 36.6'lık artış, resmi enflasyonun üzerinde. Yani, tarımsal desteklerde enflasyonun üzerinde artış yapıldı.
Çiftçinin enflasyonuna bakılırsa, destekler çok düşük. Mazot, gübre, ilaç, sulamada kullanılan enerjideki artış hemen hepsinde yüzde 50'nin üzerinde.
Destek para dağıtmak değildir
Desteğin miktarı kadar, nasıl kullandığınız da çok önemlidir. Tarımsal destekler doğru ve zamanında kullanılırsa çiftçinin üretim maliyetlerini iyileştirmesi, rekabet gücünü artırması, dünya fiyatları ile rekabet etmesi için önemli bir katkı sağlar.
Destekler aynı zamanda üretim planlamasının bir aracıdır. Türkiye'de tarımsal destekleme üretim planlamasının bir aracı olmaktan çıkarıldı. Para dağıtmaya dönüştü. Her yıl bütçeye bir kaynak konuluyor ve o çiftçiye destek diye dağıtılıyor. Ülkeyi yönetenler, tarım bakanları, sanki bu parayı kendi cebinden veriyormuş algısı yaratılıyor. Çiftçinin hakkı olan destekler bir lütuf olarak sunuluyor.
Verilen desteklerle ilgili etki analizi yapılmıyor. Yıllardır yazıyoruz. Sonunda ilk kez 2014 yılında Sayıştay raporlarına "desteklerle ilgili etki analizi yapılmadığı" yer aldı. Yani verdiğiniz destekle üretim ne kadar arttı? Verimlilik ve kalite de artış oldu mu? Üretim planlamasına bir katkısı var mı? Bunlara bakılması gerekir.
Son olarak desteklerin miktarı kadar zamanında ödenmesi de çok önemli. 2019 yılının sonuna geldik. 2018 yılına ait buzağı destekleri daha ödenmedi. Bu kadar geç ödenince çiftçiye beklenen yararı sağlamıyor.
Özetle tarıma 2020 bütçesinden verilecek desteğin az mı çok mu olduğu, nereden baktığınızla ilgilidir. Ama öncelikle devletin çıkardığı yasaya uyulmalı sonra gerçek enflasyona göre destek verilmeli. Para dağıtmak yerine üretimi planlayan, çiftinin üretim maliyetini düşüren bir destekleme olmalı.