Tarım destekleri neden açıklanmıyor?
Yıllardır yazıyoruz, katıldığımız toplantılarda söylüyoruz, tarımsal destekler tohum tarlaya atılmadan açıklansın. Çiftçi ona göre ne ekeceğine karar versin. Ne yazık ki destekler genellikle üretici ekim yaptıktan sonra açıklanıyor. Nisan ayına geldik, 2016 tarım destekleri henüz açıklanmadı.
Destekler neden açıklanmıyor?
Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanı Faruk Çelik'in geçen cumartesi İzmir'de yapılan Ege Bölgesi Ortak Akıl Toplantısı'nda destekleri açıklayacağı söylendi. Ancak, açıklanmadı. Toplantı sırasında görüştüğümüz bakanlık yetkilileri desteklerin 16-17 Nisan tarihlerinde Erzurum'da yapılacak Doğu Anadolu Bölgesi Ortak Akıl Toplantısı'nda açıklanacağını söyledi.
Bakan Faruk Çelik, İzmir'deki toplantıda tarım destekleri ile ilgili bakanlığın yaptığı çalışmanın tamamlandığını söyledi. Çelik'in verdiği bilgilere göre destekler konusunda önemli değişiklikler var. Bunlardan bazılarını daha önce yazmıştık. Bakan Çelik'in verdiği bilgiler doğrultusunda 2016 yılı desteklerine ilişkin son durum şöyle:
1- 2016 üretim yılında tarıma 11.6 milyar lira tarımsal destek verilecek.
2- Tarımsal destekler 60 kalem yerine 4 temel kalemde toplanacak.
3- Çiftçiler her destek için ayrı ayrı başvuru yapmayacak. Tek bir başvuru ile destek alabilecek.
4- Tarım destekleri her ay değil, ekim öncesi ve hasat dönemi olmak üzere yılda 2 kez ödenecek.
5- Destekler üretici örgütleri üzerinden değil, üreticiye doğrudan ödenecek.
6- Bazı destekler nakdi değil, ayni olarak ödenecek. Örneğin genç çiftçilere ödenecek olan 30 bin liraya kadar hibe desteği kapsamında hayvancılık yapacaklara nakdi para yerine Tarımsal İşletmeler Genel Müdürlüğü (TİGEM) tarafından damızlık düve verilecek.
7- Hayvancılık destekleri buzağı odaklı verilecek. Bu nedenle anaç hayvan desteği olarak bilinen hayvan başına destek kaldırılacak.
8- Prim desteği kapsamında bazı ürünler kapsam dışına çıkarılacak. Edindiğimiz bilgilere göre mısır üretimindeki artış dikkate alınarak dane mısıra prim desteği verilmeyecek.
9- Daha önce hazırlanan Havza Bazlı Destek Modeli 1 Ocak 2017 itibariyle yürürlüğe girecek. Hangi ürün hangi havzada daha verimli üretilecekse sadece o havzada desteklenecek.
Bu çerçevede Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı'nın tarımsal desteklerle ilgili yaptığı çalışma genel hatlarıyla tamamlandı. Ancak, önemli bir hatırlatma yapmak gerekiyor. Tarımsal destekleri Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı tek başına belirlemiyor.
Destekler, Tarımsal Destekleme ve Yönlendirme Kurulu tarafından belirleniyor. Bu kurulda, Kalkınma Bakanlığı, Ekonomi Bakanlığı, Gümrük ve Ticaret Bakanlığı, Çevre ve Şehircilik Bakanlığı, Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı Müsteşarı ile Hazine Müsteşarı ve Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı Tarım Reformu Genel Müdürü var.
Kurul, her yıl tarım desteklerini belirliyor ve daha sonra Bakanlar Kurulu'na sunuluyor. Bakanlar Kurulu'nda imzalandıktan sonra Resmi Gazete'de yayınlanarak yürürlüğe giriyor.
Görünen o ki Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı desteklerle ilgili bir çalışma yapmış, ancak bu kuruldan henüz geçmemiş. Desteklerle ilgili yapılacak radikal değişikliklere Maliye Bakanlığı ve Hazine Müsteşarlığı'nın nasıl bir tavır sergileyeceği çok önemli.
Örneğin, yılda iki kez destek ödemesine Maliye Bakanlığı ne diyecek? Bu uygulamayı kabul etmezse ne olacak?
Daha önce örneği yaşandı. 2007 yılında hayvancılık destekleri planlanan desteğin iki katına çıkınca Maliye Bakanlığı el koydu ve hayvancılık desteklerinde köklü değişiklikler yapıldı. Yem destekleri yarı yarıya azaltıldı. Hayvan başına ödeme sistemine geçildi.
Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı şu anda diğer bakanlıkların desteklemeler konusundaki tavrını, tutumunu almadan yola devam ediyor intibahı var. Çiğ sütte yaşanan sorunu çözmek için Et ve Süt Kurumu ilk kez piyasaya müdahale etti. Üretici örgütleri piyasadan çiğ sütü toplayarak süt tozuna dönüştürüyor. Elde edilen süt tozunu Et ve Süt Kurumu alacak. Bunun için bir kararname henüz çıkarılmadı.Kaynağın nereden sağlanacağı bilinmiyor. Tarım destekleri bütçesinden mi karşılanacak, bu belli değil. Maliye Bakanlığı bunun için bir ödenek verecek mi?
Daha önce de yazdık. Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanı Faruk Çelik, iyi niyetle tespit ettiği sorunlara neşter vurarak çözüm üretmek istiyor. Ancak, kadro konusunda ciddi sorunları var. Yeni atananlar tarımı yeterince bilmiyor. Eskilerde bir bıkkınlık ve “Benim durumum ne olacak?” endişesi var. Bu nedenle kararlar alınırken etki analizi yapılmıyor. Dışsal faktörler dikkate alınmıyor. Bu nedenle, iyi hesaplanmadan, altyapısı hazırlanmadan atılan her adımda sorun yaşanıyor. Süt tozu desteğinde, kırmızı ette tavan fiyat uygulamasında, desteklerin üreticilere doğrudan ödenmesinde olduğu gibi.
Tarım desteklerinde de benzer sıkıntılar yaşanacak. Bakan Çelik, 4 temel destek olacak diyor. Bu mümkün mü?
Gübre ve mazot desteğinin birleştirilerek verilmesi öngörülüyor. Toprak analizi, organik tarım, iyi tarım destekleri sürecek gibi görünüyor. Prim destekleri bazı düzenlemeler yapılarak devam edecek. Hayvancılık destekleri yine bazı değişikliklerle bir kaç kalemde sürecek. Çayda, fındıkta destek zaten devam ediyor. Çevre Amaçlı Tarım Arazilerinin Korunması desteği sürecek. Kırsal Kalkınma Yatırımlarının Desteklenmesi Desteği zaten sürüyor. Dolayısıyla bir çırpıda 10 kalem destek sayabiliyorsak, 4 kalem nasıl olacak? Bunlardan hangilerinden vazgeçilecek?
Özetle, Tarım Bakanlığı tarım destekleri ile ilgili önemli değişiklikler yaparak 2016 desteklerini açıklamak istiyor. Fakat, bu değişiklikler Tarımsal Destekleme ve Yönlendirme Kurulu'nda kabul görecek mi? Görmezse desteklerin açıklanması daha da gecikecek. Çiftçi ise bir an önce desteklerin açıklanmasını bekliyor.