Tarihin çınarları ve "saha araştırması"

Ülkemiz tarihinin aydınlığa çıkarılmasında  iki büyük çınarın, Halil Inalcık ile İlber Ortaylı'nın söyleşilerini büyük bir keyifle izliyorum. Keyifleniyorum; çünkü çok şey öğreniyorum. Özellikle de "iş yapma metodu" üzerine anlattıklarını; tarih yazma ile "saha araştırması" arasındaki bağları dinlediğimde, kendi yaşantımı  "test etme" fırsatı yakalıyorum.

Şişecam Topluluğu, Türkiye İş Bankası'nın "özel iştirakleri" arasında yer alır. Şişecam'a  "özel bir katkı" yaptığım alan olduğuna inandığım "saha araştırmaları" konusunda  neler yaptığımı  okuyucu ile paylaşacağım.

Şişecam'da neredeyse çeyrek yüzyıl çalıştım. Babamın bir öğüdünü, kurumdan ayrılırken  Şişecam Dergisi'ne yazdığım  "veda yazılarında"  yer verdim: Bir kurumun içindeki insanlarla sorunlarınız olabilir; ama  topraklarla ve kurumlarla sorunlu olamazsınız!

Birçok yazıda belgeledim; bir kere daha belgelemek istiyorum: Çalıştığım kurumların hepsinde, doğru yaptıklarımın da, yanlışlarımın da  hesabının sorulmasından yanayım. Yanlışlarını açık ortamlarda tartışma özgüveni gösteremeyenleri; hatalarını itiraf etmekten korkanların ayıklanması, ülkemizde  "pozitif seleksiyon" aşamasına geçilmesinin hayati  sorunudur. Muhataplarının  bulunduğu ortamlarda geçmişi sorgulamadan "tarih bilinci" yaratılamaz. Bu anıları  yazıya dökmemin nedeni sanırım çok açık. Herkesin hayatta olduğu, yanlışları düzeltebileceği zaman kesitlerinde yazmalıyız ki; sadece kendi  öznel düşüncelerimize dayalı  bir "gerçeklik" yaratmış olmayalım.

Sahada neler yaptım?

Şişecam Topluluğu Planlama Müdürlüğü'nde göreve başladıktan sonra  "saha araştırmalarını"  bir çalışma metodu olarak kurumun bünyesine yerleştirmede öncülük ettim.

Bir dizi saha araştırması yaptım. Önce o araştırmaların  bir listesini vereceğim; sonra da   kurumlar için  saha araştırmalarının ne gibi yararlar ürettiği üzerinde duracağım.

·Soda Sanayi AŞ  buhar ihtiyacının kömürle karşılanmasının olanak ve kısıtlarına ilişkin "kömür ve üretim tesisi" kurulması araştırması.

·Kornişon tipi salatalık turşusu ve kavanoz pazarı araştırması.

·Türkiye'de şarap üretimi ve şişe tüketimi araştırması.

·Yeşil zeytin üretimi ve kavanoz kullanımı araştırması.

·Kağıt-karton ambalajlarda  Türkiye üretimi ve Şişecam ihtiyaçlarının karşılanması araştırması.

·Kağıt-karton üretim tesisi kurma araştırması.

·Ahşap ambalaj  ve ihracattaki sorunlar araştırması.

·Ahşap ambalaj üretiminde  maliyet düşürme projesinin geliştirilmesi.

·Şişecam'ın kullandığı hammaddelerin  jeo-ekonomik konumları ve lojistik araştırması.

·Şişacam Topluluğu'nun "kamyon filosu" satın almasının irdelenmesi

·Türkiye'de  iskele ve  limanlar  araştırması.

 ·Azerbaycan'da  cam  yatırımı olanakları  ve  kısıtları.

·Gürcistan'da cam yatırımı olanakları ve kısıtları.

·Rusya Federasyonu'nda cam yatırımı olanakları ve kısıtları.

·Türkiye'de orta ve uzun dönemde sanayinin  "yerleşme" sorunları ve uygun OSB araştırması.

·Döküm sanayiine yatırım yapmanın koşulları vb.

Söz konusu araştırmaları  "tek başıma" yapmadım. Ayrıntılarını yazdığım zaman  ekip içinde yer alan  uzman arkadaşların katkılarını da  anlatacağım.

Saha araştırmalarının önemi

İşyerleri için saha araştırmalarının niçin önemli olduğunu, bu konuda ulaştığım yargıları da aktarmalıyım:

1. Gelişmekte olan ülkelerde, "söylem" ile "gerçek" arasında  önemli "sapmalar"  ciddi ve  yanıltıcı boyutlarda oluyor. Sahada, işin mutfağında yaşayanlarla çapraz soruşturmalar yapıldığında; çoğu kez "ezberlerin bozulması"   olgusuyla karşılaşıyorsunuz.

2.Saha  araştırmaları, fiziki planda "ulaşabilirlik" ile "erişebilirlik" olanaklarını daha nesnel görmenizi sağlıyor.

3.Özellikle  "kültürel arka planın"  gözlenmesi; yarattığı fırsatların en üst düzeyde değerlendirilmesi ve  tehlikelerin de en düşük maliyetle savuşturulmasının yol ve yordamlarını  gözlemeniz  fırsatını yaratıyor.

4.Araştırdığınız konuda daha önce  girişimde bulunmuş   ama  "başarısız" olmuş olanları dinler; başarılı olanların  hangi piyasa boşluklarını doldurduğunu  anlar ve uluslararası planda  ilk üç arasına girenleri incelediğinizde; dünya genelinde, ülke özelinde ve sektör bağlamında  "yapılması gerekenleri" daha nesnel biçimde  ortaya çıkarmanızı sağlıyor.

5.En önemlisi de, saha araştırmalarının sonuçlarını  aktaran "raporlar", kurumun geniş katılımı ile tartışıldığında; kurumun entelektüel sermayesinin katkısını artıyor; insan kaynağının ortak enerjisini odaklıyor ve  uygun miktarda sermaye bağlanmasına ön-ayak oluyor. Büyük resmi görerek, kendi konumunuzu  belirlemenizi kolaylaştırıyor.

Tarih yazımında "saha araştırması" ne kadar önemli ise, işyerlerinde  fizibilite çalışmalarında ve  işletme dönemlerinde  "fiyat-maliyet dengesinin" kurulması da o kadar önemlidir. Yönetişim dediğimiz olgu da, saha araştırmalarının geniş katılımlı toplantılarda  tartışabilme özgüveni demektir…