Tanzim satışların bütçesel ve ihale boyutları

Ahmet ARSLAN - Denetçi, CPA, MBA

Son zamanlarda sebze ve meyve fiyatlarındaki aşırı artışların önüne geçmek amacıyla özellikle büyükşehirlerde belediyelerin tanzim satış yerleri yoluyla ürün satışları yaparak aslında bir nevi iktisadi faaliyette bulundukları görülmektedir. Belediyeler hemen hemen tüm faaliyetlerini bütçe ve ihale mevzuatına uygun olarak gerçekleştirmek zorunda olduğundan tanzim satış faaliyetlerinin yapılmasında da söz konusu mevzuat hükümlerinin göz önünde bulundurulması gerekmektedir.

1. Belediyelerin tanzim satış yetkisi var mı?

Belediyelerin görev ve yetkileri büyükşehir belediyeleri için 5216 sayılı Büyükşehir Belediyesi Kanunu’nda, diğer belediyeler için ise 5393 sayılı Belediye Kanunu’nda düzenlenmiştir.
Söz konusu kanunlarda “tanzim satış faaliyeti” ismen sayılmamış olmakla birlikte, belediyelerin bu faaliyetleri söz konusu kanunlarda yer alan “ekonomi ve ticaretin geliştirilmesi” kavramı kapsamında değerlendirilebilir.

2. Tanzim satış gelir ve giderlerinin bütçe ile ilişkisi

Tanzim satışa konu olan malların satın alınması belediye bütçesinden para çıkışını gerektirdiğinden söz konusu satışlardan elde edilen gelirlerin de bütçeye gelir olarak kaydedilmesi gerekmektedir.

Bununla birlikte, belediyeler 5393 sayılı Kanun’a göre bazı piyasa faaliyetlerini doğrudan bütçe ile ilişkilendirmek yerine aynı kanuna göre kurulan;

1- İktisadi (bütçe içi) işletme veya,
2- Belediye şirketleri,
vasıtasıyla gerçekleştirilebilir.

Bu faaliyetlerin iktisadi işletme kapsamında yapılması halinde giderlerin bütçe ödenekleri dahilinde yapılması ve satış gelirlerinin periyodik olarak belediye bütçesine gelir olarak kaydedilmesi, belediye şirketleri vasıtasıyla yapılması halinde ise satış gelir ve giderlerinin şirket hesaplarına kaydedilmesi ve nihai olarak oluşan kârın belediyeye aktarılması gerekmektedir.

Hangi kapsamda yapılırsa yapılsın piyasaya yönelik iktisadi faaliyetlerin kâr güdüsüyle yapılması icap ettiğinden belediyelerin tanzim satışa konu olan malların fiyatlarını en azından maliyetleri karşılayacak ölçüde belirlemesi icap etmektedir.

Öte yandan, tanzim satış faaliyetlerinin iktisadi işletme kapsamında yapılması halinde mal giriş ve çıkışlarının 5018 sayılı Kanun’a istinaden yayımlanan Taşınır Mal Yönetmeliği’ne uygun olarak gerçekleştirilmesi gerekmektedir. Aksi bir durum kayıtdışılık ve zimmet gibi riskleri beraberinde getirebilecektir.

3. Tanzim satışların ihale mevzuatı ile ilişkisi

Tanzim satışa konu olan malların satın alınması kamu kaynağı kullanımını gerektirdiğinden ve kamu kaynağı kullanımını gerektiren tüm alımlar 4734 sayılı Kanun kapsamında olduğundan belediyelerin tanzim satışa konu malları üretici veya toptancı hallerinden satın alma işlemlerini ihale usulleri ve şartların sağlanması hallinde doğrudan temin yoluyla satın alması gerekmektedir.

Bu nedenle belediyelerin tek bir tedarikçi ile anlaşmak suretiyle sebze veya meyve satın alması yasal olarak mümkün değildir.

Sonuç

Her ne kadar belediyelerin tanzim satışları kamuoyunda genellikle fiyat dengeleme boyutuyla bakılmakta ise de olayın bütçe, muhasebe ve ihale gibi başka önemli boyutları da bulunmaktadır.
Kamu kaynağının hukuka uygun olarak kullanılması, kamu zararına sebebiyet verilmemesi ve çeşitli suiistimallerin önüne geçilmesi açısından bu boyutların da dikkatli bir şekilde gözönünde bulundurulması gerekmektedir.