Tabloid gazeteler, tabloid gibi olmalı!

Türkiye'de daha önceleri denenip de başarıya ulaştırılamayan tabloid' uzun bir aradan sonra yeniden güncel tartışma konusu oldu. Buna da, büyük boy yayınlanan Radikal gazetesinin ebadının tabloide çevrilmesi yol açtı. Medya dünyamızda, konuya ilişkin olumlu - olumsuz yoğun görüşler yer aldı.

Ancak peşinen belirtmek durumundayız ki, yazılanların çoğu yanlışlarla doluydu, tabloid gazetenin nasıl yapılacağına / temel mantığına ilişkin eksik bilgilerle maluldü. Konuya biraz açıklık getirmek üzere, önce tabloid kelimesinin nasıl ortaya çıktığına, sonra da dünyadaki örneklerine bakalım:

İngiltere'deki Burroughs Wellcome ilaç firması, 1880'lerin sonlarında, toz halinde satmakta olduğu ilaçları, bildiğimiz tabletler haline getirerek piyasaya surdu. Böylelikle tablet kelimesi popüler kültüre ilk adımını attı.

1915'de İngiliz gazete patronu Alfred Harmsworth, elindeki bazı yerel reklam gazetelerin ebatlarını küçültüp, haberleri kısaltarak tabloid gazeteciliğinin temelini atmış oldu. 1918'den itibaren tabloid gazeteciliği İngiltere'de kabul görmeye ve yaygınlık kazanmaya başladı. Bir yıl sonra da New York Daily News bu fikri Amerika'ya ithal ederek küçük ebat gazete yayınına başladı. Onu New York Daily Mirror ile New York Evening Graphic takip ettiler.

New York'taki Daily News, halen tabloid gazete olarak yayını sürmekte; o gün bugündür, demek ki 91 yıldır! New York'un ikinci tabloid gazetesi New York Post ise 1976'da Rupert Murdoch tarafından satın alındıktan sonra tam bir İngiliz tabloid'ine dönüştürüldü. Amerika'nın önemli tabloid gazeteleri arasında Chicago Sun-Times'ı da sayabiliriz.

Burada, fazla gecikmeden, tabloid devrimin yayılmasında, özellikle metro ile toplu taşımacılığın gelişmesinin de belirleyici rol oynadığını kayıt düşelim... Sonuçta, küçük boyutun okunma kolaylığı.

Tabloid  boyuta  kriz  dopingi

Tabloid'in anavatanı İngiltere'de ise, bugün önemli gazetelerin, Daily Telegraph hariç, tümü tabloide dönüşmüş durumda. Popüler günlük gazeteler Sun, Daily Mirror, Daily Mail, Daily Express ile pazar gazeteleri News of the World, The Mail on Sunday zaten yıllardan beri tabloid olarak yayınlanıyordu.

Basılı gazetelerin geleceğini kara bulutların sarması ekonomik krizin etkileri ve o arada kağıt fiyatlarındaki artış, normal boyda yayınlanan gazeteleri küçülerek tasarrufa yönlendirdi. İlk olarak The Independent 2004'te tabloide döndü ve kısa bir süre her gün her iki boyutta birden basıldı. Ancak Independent, tabloid olarak çıkmadan önce gazetenin tasarımını A'dan Z'ye ele alarak haberlerin ve fotoğrafların veriliş şekillerini yeniden düzenledi. Böylelikle tabloid mantığına uygun bicimde gazetenin çatısı tamamen değiştirilirken sayfa sekreterlerinin bakış açısı da bu yeni mantaliteye göre ayarlandı. Ekim 2005'te, Independent'in Pazar gazetesi The Independent on Sunday'de tabloide geçti.

Independent'i, Ekim 2004'te Rupert Murdoch'un İngiltere'deki sancak gemisi  "The Times" takip etti ve o da sadece birkaç hafta gazeteyi her iki boyutta piyasaya sürdü. The Times, tabloide geçişte önceleri başarılı olamadı. Çünkü Times'in "tutucu" davranan editörleri, vahim bir hata işledi: Gazeteleri için tabloide uygun yeni bir çatı düşünecekleri yerde, büyük ebadı tüm özellikleriyle olduğu gibi tabloide oturtmaya çalıştılar. Tabii yanlış hesap piyasadan dondu ve neyse ki is isten geçmeden onlar da tabloid gazeteyi yapmanın farklı yöntemler gerektiren ayrı bir is olduğunu, düşünce tarzlarını buna göre değiştirmeleri gerektiğini anladılar.

Bugün İngiltere'deki ulusal gazetelerin sadece ikisi, Financial Times ile The Daily Telegraph büyük boy basılıyor. Financial Times'ta kağıt tasarrufu için gazetenin enini oldukça daralttı. The Dailt Telegraph ise eklerini tabloid ebat veriyor. 

Orta yol: Berliner ebat

İngiltere'nin liberal eğilimli gazetesi Guardian, beş yıl kadar önce ayrı bir yol seçti ve "Berliner" tabir edilen, büyük boy ile tabloid arası, orta boy denebilecek gazete ebadını seçti, yeni makine siparişlerini buna göre verdi.

Berliner ebadı, o zamana kadar sadece Almanya'da Bild'in pazar gazetesi Bild am Sonntag ile bazı bölgesel gazeteler ve Fransa'daki Le Monde tarafından kullanılıyordu.

Guardian, Eylül 2005 'de sayfa tasarımlarını tamamen yenileyip İngiltere'nin ilk Berliner ebatlı gazetesi olarak piyasaya çıktı. Guardian'ın pazar gazetesi olan Observer'in Berliner'e uygun tasarımı, halen dünyanın bir numaralı gazete tasarımcısı olarak tanınan Amerikalı Prof. Mario Garcia'ya yaptırıldı.

Tabloid gazete tasarımları konusunda çok tecrübeli olan Mario Garcia, Observer'i adeta yeniden yarattı.

Avrupa'nın en saygın gazetelerinden biri olan Guardian'ın Berliner ebadını seçmesi, en çok baskı makinesi üreticilerini sevindirdi. Yıllardan beri kimsenin ilgilenmediği, kullanılmış Berliner baskı makinelerinin fiyatı birden bire tavan yaptı...

Amerikan basını da, artan operasyonel maliyetleri kısmak için gazete ebatlarını çok daraltmış, bu nedenle çift genişlikteki makinelerde, daha dar gazeteleri basmak üzere, değişikliklere gitmişti.

Bazı gazeteler, yeni yatırımlarında, gazetenin enini 21, boyunu da 51 santime kadar indiren makineleri tercih ettiler. Los Angeles Times, New York Times, Wall Street Journal, Chicago Tribune ve Washington Post gibi belli başlı gazetelerin eni iyice daraldı. Ebat küçülten amerikan gazeteleri, Berliner gazetelere benzemeye başladı.

Sonuçta Berliner ebadı 2006'da Amerika'ya da girdi. İlk olarak Indiana eyaletinin Lafayette kentinde yayınlanan Journal and Courier Berliner ebadı basabilen makine satın aldı. Amerika'nın en büyük gazete grubu Gannett de, bölgesel gazeteleri için Almanya'dan kullanılmış Berliner makine getirtti. Türkiye'de ise günümüzde sadece Habertürk gazetesi Berliner ebadı ile basılıyor ve bu sayede önemli oranda kağıt tasarrufu sağlıyor.

İki  boyutlu Die Welt ve sıradaki Bild

Tabloid rüzgarından Almanya'da etkilendi. Springer grubuna bağlı, sağ eğilimli Die Welt, "Welt Kompakt" adı altında her gün ikinci bir tabloid gazete çıkarmaya başladı. Belirli şehirlerin merkezlerinde, havaalanlarında piyasaya sürülen bu tabloid Welt, ana gazeteden çok farklı bir mantıkla hazırlanıyor. Haberler kısa ve öz yazılıyor, fotoğraf ve grafiklere önem veriliyor. Kolay okunulan, çabuk bilgi edinilen, tabloid mantığına uygun bir gazete. Şurasını da belirtelim ki, günümüz Avrupa'sında her gün hem normal boy, hem tabloid olarak basılan tek gazete, turunun tek örneği iste bu Die Welt'tir. Şimdi de, ilk bakışta tezat gibi görünen bir olguya değinelim:

Aslında Almanya'nın ilk tabloid gazetesi diye; tabloid olmamasına, büyük boyutlarına rağmen, İngiliz tabloidleri gibi hazırlanan ve müthiş bir başarı öyküsüne imza atan Bild'i göstermek pek de yanlış olmaz. Tabloid mantığıyla hazırlanan bir büyük boy gazete!

Bild'e giren her haber genellikle kısadır ve çoğu kez haber editörleri tarafından gazete üslubuna uygun biçimde yeniden yazılmıştır. Kolay anlaşılan kısa cümleler... Başlıklar, Almanya'nın gündemini oluşturmak düşüncesiyle atılır... Haberler herkesi ilgilendirdiği gibi, okuyucuları kestirme yoldan, laf ebeliği yapmadan bilgilendirmelerine özen gösterilir...

İnsani konuların ön plana çıkarılmasına dikkat edilir. Bugünün Avrupa medyasında Bild, taklit edilemez bir gazete olarak gösteriliyor.

En belirgin bir özelliği de köse yazılarının bir-ikiyi geçmemesi ve bunların da sadece aktüel konulara temas etmesi. Bilenler bilir; bu gazetede öyle kendi özel hayatından, ailesinden, yiyip içtiği lokantalardan, kaldığı otellerden, davet edildiği firmalardan dem vuran bir köşe yazısı görmeniz mümkün değil. Bugün Bild gazetesi de ebadını küçültme hazırlıkları yapıyor. Bild'in, pazar günleri yayınlanan Bild am Sonntag gibi Berliner değil, Almanya ve İsviçre'de yaygın olan Rheinischer ebadını seçmesi bekleniyor.

İskandinavya'dan Hindistan'a tabloid

Tabloid akımı, İskandinavya'yı da sarıp sarmaladı. Bu bölgede belli başlı gazetelerin birkaçı dışında tümü tabloide dönmüş durumda. İsveç'in büyük gazetesi Svenska Dagbladet ile ikinci büyük gazete yayıncısı Stampen Grubu'nun gazetesi Goeteborgs Posten tabloid olarak yayınlanıyor. Goeteborgs Posten de tabloid kararını verince, "biz yaparız" demeden yukarıda adını andığımız Prof. Mario Garcia'yi çağırarak gazetenin çatısını tabloide göre yeniden kurdurdu. Belli başlı gazeteler, bu gibi önemli projelerde, o alanda deneyimi olmayan editörleri yerine uzmanları devreye sokuyor. Konunun meraklısı okurlarımız için, iyi yapılmış tabloid gazeteler arasında, Norveç'teki VG ile Aftenposten, Danimarka'daki Berlinske Tidende, Hollanda'daki Het Parool'u gösterebiliriz. Het Parool'da, tabloid projesini Prof. Garcia'ya emanet etti. Fransa'da da Nice Matin 2006'da yepyeni bir konsept ile tabloide döndü.

İtalya'da da değişik uzun tabloid ve Berliner basılan gazeteler arasında Corriere della Sera, La Stampa ve La Repubblica'yı sayabiliriz. Belçika'da da durum değişik değil. Ülkenin Flamanca yayınlanan De Morgen, Het Laatste Nieuws ve Fransızca en büyük gazetesi Le Soir tabloid gazeteler liginde. Aynı şekilde, İspanya'da ülkenin belli başlı gazeteleri El Pais, El Mundo ve La Vanguardia boyutlarını küçültmüş durumda.

Güney Amerika'da da başarılı tabloid örnekleri görmek mümkün. Güney Brezilya'daki Zero Horas ile Arjantin'in en büyük gazetesi Clarin'i bu kategoriye dahil edebiliriz. Tabloid gazeteler Hindistan'a da girmiş durumda... Mumbai'de İngilizce tabloid olarak yayınlanan Mid Day ve Delhi'de Hindustan Times ile Amerikan The Wall Street Journal'in müştereken, Berliner ebadında yayınladıkları gazeteler, yine Prof. Garcia tarafından tasarlandı. Güney Kore'nin en büyük gazetelerinden Joong Ang Ilbo'da tabloid gazeteler kervanına katılmış durumda.

Acaba ya biz nereye koşuyoruz?

Türk basının dünya medyasına yeterince önem vermemesi, üstelik bazı medya temsilcilerimizin dünya Editörler Forumu gibi ortamlarda, dünyadaki dijital

devrimin yansımalarından ve yazılı basının ne yönde etkilenip çevrildiğinden habersizmiş gibi tutumları, maalesef ülkenin yazılı basınına zarar veriyor. Yazılı basın artık biliyoruz ki bugün bütün dünyada ağır bir krizin içinde. Akıllı telefonlar, iPad, Facebook gibi sosyal iletişim ağlarının gazeteleri aşındırması, kaçınılmaz olarak bizde de hissedilecek. Medya kralı Rupert Murdoch, Apple ile birlikte sadece tabletlerde okunabilecek yeni bir günlük gazete hazırlıkları içinde...

Bu durumda, dünyadaki medya örgütlerinin neler düşündüklerini, neler planladıklarını merak etmeden "Onlar bir şey bilmiyor. Biz her şeyin iyisini biliyoruz" tutumuyla bir yere varmak mümkün değil.

Kar edemeyen bir gazetenin yaşaması ise herhalde düşünülemez. Sübvanse edilen, bir anlamda suni teneffüsle yaşatılmaya çalışılan bir kısım gazetelerin hemen bütün sayfalarını parselleyen kimi yazarların hiçbir uzmanlık kaygısı olmadan ahkam  kesmesine, meslektaşlarına sataşmasına bakalım günümüzün çok seçenekli okuyucusu daha ne kadar katlanacak?

Yeri gelmişken, gazete editörlerimize bir hatırlatmada bulunalım: Facebook Türkiye'de hızla gelişiyor. Üye sayısı yakında 30 milyon sınırına dayanacak. Türkiye bugün Facebook üyeleri bakımından dünyadaki ilk beş arasında bulunuyor. Hangi editörümüz, geleceğin okuyucuları bakımından devleşen bu tehlike üzerinde oturup düşünüyor, o tehditten yeni olanaklar çıkarabilmek için kafa yoruyor?

Bazı yazarlarımız, tabloid gazetenin ne olduğunu iyice, dünyadaki örneklerini görmeden, sağlığı kuşkulu bilgilerle, "Tabloid bizde tutmaz" diye kestirip atıyor. Evet, tabloid gazete, biçim ve içerik olarak eğer tabloid mantığında yapılmazsa elbette tutmaz. Kendi kafamıza göre bir tabloid yapmaya kalkarsak, herhalde sonuç parlak olmaz ve felaket tellallarının ekmeğine yağ süreriz.

Altını çizelim: bugün dünyada Türkiye'deki kadar çok yazarın her gün, her sayfasında, her konuda yazı yazdığı, uzmanlığı böylesine umursamaz bir gazete bulamazsınız. bugün dünya medyasında en önemli konu, her zaman olduğu gibi iyi yazılmış, iyi araştırılmış ve okuyuculara bilgi veren haberlerdir. Ve aslında, gazetelerin ebadından da önemli olan husus, işte tam burasıdır.

Dünya'da belli başlı gazete ebatları

Kuzey ebadı: 40 cm X  57  cm (Genellikle Almanya'da, Frankfurter Allgemeine, Suddeutsche Zeitung Bild ve Die Welt tarafından kullanılıyor )

Rheinischer ebadı:  35  cm X 51 cm  veya  35 cm X 52 cm  veya 36 cm X 53 cm (Genellikle Almanya ve İsviçre'de kullanılıyor )

İsviçre ebadı: 32 cm X 47.5 cm (Sadece İsviçre'de kullanılıyor )

Büyük boy (Brodsheet): 57.8 cm X 38 cm veya 56 cm X 38 cm  veya  53 cm X 35 cm ( 57.8 cm X 38 cm ile 56 cm X 38 cm halen Türkiye'de kullanılıyor)

Berliner ebadı: 31,5 cm X 47 cm  (Katlanmış gazete açıldığında 63 cm X 47 cm) (Türkiye'de Habertürk gazetesinin, İtalya'daki Corriere della Sera'ya benzeyen özel Berliner ebadı 35 cm X 50 cm )

Tabloid: Büyük boyun yarısı, kullanılan makinelerin baskı kazanının ebadına göre değişebilir. Gazete boyu 41 cm ile 38 cm arasında. Eni ise 29 cm veya 28 cm