Swap dâhil net yanlışların brüt literatürü

Cüneyt DİRİCAN
Cüneyt DİRİCAN [email protected]

Swap hariç net rezervi, 7 Aralık 2022 “Va­deli Köşe Yazısı–101” yazımda detaylı an­latmıştım. Bugün netten brüte gidelim ve ne­oklasik ortodoks söylemlerde genelde yapılan dramatik net hataları literatürü ile irdeleyim. Öncelikle swap hariç net rezerv hesabı. Bu söylem işi bilmemenin, konuya hâkim olma­manın göstergesi.

Nedeni çok basit. Dünyada böyle bir hesap­lama şekli, kavram, tanım akademik dünyada, merkez bankalarında, uluslararası finansal or­ganizasyonlarda, kural bazlı ve normlara uygun iktisat yazınında yok. Piyasa jargonu olması ve­ya yaygın kullanılması, genel kabul görmüş ikti­sat bilimi kurallarına uygun ve doğru olduğu an­lamına gelmiyor.

Katılım finansta “mevduat” olamaz

Mevduatlar veya döviz mevduatı piyasada kullanılır. Hatta katılım finansta dahi denk ge­linmiş olabilir. Mevduat kelimesi “-āt” uzantı­sı ile “mevdu” Arapça kelimesinin çoğul hali­dir. Faizle bankaya yatırılan, emanet bırakılan paralar anlamındadır (Jamal Abdulrasul, 2020; Zülfikar, 2019). Doğası gereği katılım finansta “mevduat” olamaz.

Tevdi etmek emanet etmek demektir (TDK). Piyasada jargonda döviz mevduatı kullanılsa da doğrusu döviz tevdi edilmesidir. Mantığı dövi­zin ulusal para olmaması nedeni ile herhangi bir eşya, cisim gibi görülerek bankaya emanet edilmesidir, bir gün “kısa vadeli dış borç (sto­ku)” olarak geri isteneceği varsayımı ile (TC­MB, Terimler Sözlüğü) tevdiat olarak yine “-āt” uzantısı ile çoğul halidir.

2002 tarihli mevduatın türleri tebliğinde ve banka muhasebesinde DTH yani “döviz tevdi­at hesabı” olarak yer alır (İbiş, vd. TBB, 2018). “Kur Korumalı Mevduat” ise örtülü faiz artışı olmadığı gibi Türk Lirası cinsinden ifade edi­lir. BDDK haftalık bültende YP (Yabancı Para) karşılığı yoktur. KKM bu nedenle “dolarizas­yon seviyesi” hesabına dâhil edilmez, edilirse de doğru değildir. Liralaşmayı ve değerini ko­ruyan bir ürün doğası gereği döviz cinsinden ifade edilmez.

Kredi mevduattan verilmez (McLeay, vd. 2014, Bank of England). Hele merkez banka­sından (ucuza?!) alınan fonlarla hiç verilmez. Kaldı ki bankaların merkez bankasından ala­caklı olduğu dönemde bunu iddia edince iyice oksimorondur.

Swap hariç net rezerv

(Ödenmiş) Sermaye ortağın şirkete uzun va­deli ödünç verdiği borçtur, özkaynaklara ise otofinansman ve karşılıklar gibi kalemlerin ek­lenmesi ile ulaşılır. Kasa hesabı borç bakiyesi verir, kasada para yoksa sıfır bakiye olur. Nazım hesaplar başka bir varlık veya kaynak hesabı ile kesinlikle kullanılmaz (AÖF, İsmek; Gürsoy ve Kırgezen, 2008).

Finansal tablolar analizinde, muhasebede “sermaye hariç özkaynak” diye bir tanım yok­tur. Keza “banka kredisi hariç kasa” veya “çek hariç kambiyo senetleri” de yoktur. Haliyle “swap hariç net rezerv” diye bir tanım da muha­sebeye terstir. Para swapında “Efektif vaziyeti ve deposu” hesapları çalışır (Kıyılar, 1998).

Swap rezerv biriktirmede üç yöntemden biri­dir (Nugée, Bank of England, Centre for Central Banking Studies). Döviz likidite amaçlı kullanı­lır (Örn. ECB, Annual Accounts 2022, Note 20.) Nitekim özellikle 2008 ve pandemi sonrasında tüm dünyada merkez bankaları NY Fed üzerin­den sıkça kullanmıştır (Wiggins, vd. 2023).

“Blog yazısı, post bilim değildir”

Merkez bankaları swapları rezervlerin için­de görülür, döviz likiditede düşülür (IMF, 2013, “International Reserves and Foreign Curren­cy Liquidity” Guidelines). Dolayısı ile nakit akım tablosundaki gibi faaliyetlerden nakit akı­şı negatif, finanslamadan ise pozitif nakit akı­şı mümkün olabilir. Ancak bu bilançodaki kasa hesabının (efektif, döviz deposunun) eksi oldu­ğu şeklinde ifade edilemez.

Swap sürdüğü sürece sadece (değerleme he­sabında) maliyet doğar. Ki 2023 yılı bilanço­sunda faiz dışı gider ve gelir paçalında pek etki­si yoktur. Swap yıllardır sürdüğüne göre “swap hariç net rezerv” diye bu garip hesaplama şek­line gerek yoktur. IMF veri tabanında ve TCMB “Uluslararası Rezervler ve Döviz Likiditesi” sayfasında zaten COFER, ORA, IRFCL rakam­ları mevcuttur.

4.Uluslararası Bankacılık (2024) bildiri­min (buradaki) özetinde editör, jüri, hakemlere “swap hariç net rezerv” için düzeltme veya ret verin diye sonuçta önermiştim. Genel yayın yö­netmenleri, ekonomi editörleri ve gazetecileri­ne buradan duyuralım. Piyasa jargonu ve kulla­nımı bir konunun veya hesabın bilimsel olduğu anlamına gelmez.

Yazara Ait Diğer Yazılar Tüm Yazılar
Yıldızlararası 4D 19 Kasım 2024
Alo Muhittin, Arif ben 12 Kasım 2024
Falan filansyon 15 Ekim 2024
300 Fransalı 08 Ekim 2024
Tüketici tükeniyor 01 Ekim 2024
Volcker adımı 24 Eylül 2024
- 1X - 17 Eylül 2024