Swap dâhil net yanlışların brüt literatürü
Swap hariç net rezervi, 7 Aralık 2022 “Vadeli Köşe Yazısı–101” yazımda detaylı anlatmıştım. Bugün netten brüte gidelim ve neoklasik ortodoks söylemlerde genelde yapılan dramatik net hataları literatürü ile irdeleyim. Öncelikle swap hariç net rezerv hesabı. Bu söylem işi bilmemenin, konuya hâkim olmamanın göstergesi.
Nedeni çok basit. Dünyada böyle bir hesaplama şekli, kavram, tanım akademik dünyada, merkez bankalarında, uluslararası finansal organizasyonlarda, kural bazlı ve normlara uygun iktisat yazınında yok. Piyasa jargonu olması veya yaygın kullanılması, genel kabul görmüş iktisat bilimi kurallarına uygun ve doğru olduğu anlamına gelmiyor.
Katılım finansta “mevduat” olamaz
Mevduatlar veya döviz mevduatı piyasada kullanılır. Hatta katılım finansta dahi denk gelinmiş olabilir. Mevduat kelimesi “-āt” uzantısı ile “mevdu” Arapça kelimesinin çoğul halidir. Faizle bankaya yatırılan, emanet bırakılan paralar anlamındadır (Jamal Abdulrasul, 2020; Zülfikar, 2019). Doğası gereği katılım finansta “mevduat” olamaz.
Tevdi etmek emanet etmek demektir (TDK). Piyasada jargonda döviz mevduatı kullanılsa da doğrusu döviz tevdi edilmesidir. Mantığı dövizin ulusal para olmaması nedeni ile herhangi bir eşya, cisim gibi görülerek bankaya emanet edilmesidir, bir gün “kısa vadeli dış borç (stoku)” olarak geri isteneceği varsayımı ile (TCMB, Terimler Sözlüğü) tevdiat olarak yine “-āt” uzantısı ile çoğul halidir.
2002 tarihli mevduatın türleri tebliğinde ve banka muhasebesinde DTH yani “döviz tevdiat hesabı” olarak yer alır (İbiş, vd. TBB, 2018). “Kur Korumalı Mevduat” ise örtülü faiz artışı olmadığı gibi Türk Lirası cinsinden ifade edilir. BDDK haftalık bültende YP (Yabancı Para) karşılığı yoktur. KKM bu nedenle “dolarizasyon seviyesi” hesabına dâhil edilmez, edilirse de doğru değildir. Liralaşmayı ve değerini koruyan bir ürün doğası gereği döviz cinsinden ifade edilmez.
Kredi mevduattan verilmez (McLeay, vd. 2014, Bank of England). Hele merkez bankasından (ucuza?!) alınan fonlarla hiç verilmez. Kaldı ki bankaların merkez bankasından alacaklı olduğu dönemde bunu iddia edince iyice oksimorondur.
Swap hariç net rezerv
(Ödenmiş) Sermaye ortağın şirkete uzun vadeli ödünç verdiği borçtur, özkaynaklara ise otofinansman ve karşılıklar gibi kalemlerin eklenmesi ile ulaşılır. Kasa hesabı borç bakiyesi verir, kasada para yoksa sıfır bakiye olur. Nazım hesaplar başka bir varlık veya kaynak hesabı ile kesinlikle kullanılmaz (AÖF, İsmek; Gürsoy ve Kırgezen, 2008).
Finansal tablolar analizinde, muhasebede “sermaye hariç özkaynak” diye bir tanım yoktur. Keza “banka kredisi hariç kasa” veya “çek hariç kambiyo senetleri” de yoktur. Haliyle “swap hariç net rezerv” diye bir tanım da muhasebeye terstir. Para swapında “Efektif vaziyeti ve deposu” hesapları çalışır (Kıyılar, 1998).
Swap rezerv biriktirmede üç yöntemden biridir (Nugée, Bank of England, Centre for Central Banking Studies). Döviz likidite amaçlı kullanılır (Örn. ECB, Annual Accounts 2022, Note 20.) Nitekim özellikle 2008 ve pandemi sonrasında tüm dünyada merkez bankaları NY Fed üzerinden sıkça kullanmıştır (Wiggins, vd. 2023).
“Blog yazısı, post bilim değildir”
Merkez bankaları swapları rezervlerin içinde görülür, döviz likiditede düşülür (IMF, 2013, “International Reserves and Foreign Currency Liquidity” Guidelines). Dolayısı ile nakit akım tablosundaki gibi faaliyetlerden nakit akışı negatif, finanslamadan ise pozitif nakit akışı mümkün olabilir. Ancak bu bilançodaki kasa hesabının (efektif, döviz deposunun) eksi olduğu şeklinde ifade edilemez.
Swap sürdüğü sürece sadece (değerleme hesabında) maliyet doğar. Ki 2023 yılı bilançosunda faiz dışı gider ve gelir paçalında pek etkisi yoktur. Swap yıllardır sürdüğüne göre “swap hariç net rezerv” diye bu garip hesaplama şekline gerek yoktur. IMF veri tabanında ve TCMB “Uluslararası Rezervler ve Döviz Likiditesi” sayfasında zaten COFER, ORA, IRFCL rakamları mevcuttur.
4.Uluslararası Bankacılık (2024) bildirimin (buradaki) özetinde editör, jüri, hakemlere “swap hariç net rezerv” için düzeltme veya ret verin diye sonuçta önermiştim. Genel yayın yönetmenleri, ekonomi editörleri ve gazetecilerine buradan duyuralım. Piyasa jargonu ve kullanımı bir konunun veya hesabın bilimsel olduğu anlamına gelmez.