Stajyerlere yapılan ödemelerin gelir vergisi ve sigorta primleri

Dr. Mehmet ŞAFAK

3308 Sayılı Mesleki Eğitim Kanunu'nun 18. maddesine göre; yirmi ve daha fazla personel çalıştıran işletmeler, çalıştırdıkları personel sayısının yüzde beşinden az, yüzde onundan fazla olmamak üzere, mesleki ve teknik eğitim okul ve kurumu öğrencilerine beceri eğitim yaptırır. Öğrenci sayısının tespitinde kesirler tama iblağ olunur. İşletmelerdeki personel sayısının tespitinde her yılın ocak ayı, yaz mevsiminde faaliyet gösteren işletmelerde temmuz ayı esas alınır. Beceri eğitimi uygulamasına da öğretim yılı başında başlanır.

Kanun maddesinde belirtilmiş olan mesleki ve teknik okul ve kurum; "mesleki ve teknik alanda, diplomaya götüren orta öğretim kurumları ile belge ve sertifika programlarının uygulandığı her tür ve derecedeki örgün ve yaygın eğitim-öğretim kurumları" olarak tanımlanmıştır.

Öte yandan, SSK 16. nolu Genelge'nin "Stajyer öğrenciler" başlıklı bölümünde stajyerlik; "gördükleri eğitim icabı tatbiki öğrenime zorunlu bulunan öğrencilere verilen bir sıfattır" şeklinde tanımlanmaktadır. Yine aynı Genelge'nin ilgili bölümünde; "Bir öğrencinin stajyer sayılabilmesi için eğitim yaptığı müessesenin statüsünde mecburî staj şartı bulunması ve okul tarafından bir işyerine tatbiki eğitimini yapmak üzere belirli bir süre gönderilmesi icabetmektedir. Öğrencilerin okumakta oldukları eğitim müesseselerinin (fakülte, yüksek okul, meslek okulu gibi veya burs gibi yardımlarla tahsil imkânı sağlayan resmî veya özel müesseselerin) yönetmelikleri veya burs şartları gereğince işyerlerinde mecburî staja tâbi tutulan öğrenciler ve milletlerarası teknik stajyer öğrenci mübadelesi esasları gereğince Türkiye'ye gelen yabancı uyruklu öğrenciler, bu stajları müddetince bir ücret almış olsalar dahi, işyerlerindeki çalışmaları serbest irade beyanı ile değil, ilgili eğitim müesseselerinin statülerinden doğan bir mecburiyete dayandığı cihetle, hizmet akdi ile bağlılık bahis konusu olamayacağından, sigortalı sayılmamaları gerekmektedir. Ancak bahse konu eğitim statülerinde belirtilen staj müddetinden fazla olan çalışmalar sigortalılığı gerektirir. Diğer taraftan, eğitim imkânı sağlayan müessese, eğitim statüsü gereği tatbiki stajın dışında öğrenciyi kendi işyerinde stajyer sıfatıyla de olsa çalıştırdığı takdirde, bu öğrenciler sigortalı sayılacaklardır" denilmektedir.

5510 Sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu'nun 5. maddesinin (b) bendinde açıklandığı üzere; hizmet akdi ile çalışmamakla birlikte 3308 sayılı Meslekî Eğitim Kanunu'nda belirtilen aday çırak, çırak ve işletmelerde meslekî eğitim gören öğrenciler hakkında iş kazası, meslek hastalığı ve hastalık sigortası; meslek liselerinde okumakta iken veya yüksek öğrenimleri sırasında zorunlu staja tâbi tutulan öğrenciler hakkında ise iş kazası ve meslek hastalığı sigortası uygulanır. Bu bentte adı geçenler yine aynı kanunun 4. maddesinin (a) bendine göre; "Hizmet akdi ile bir veya birden fazla işveren tarafından çalıştırılanlar" olarak kabul edileceklerdir. Ayrıca adı geçen kanunun 7. maddesine göre sigortalılığın başlangıç tarihi mesleki eğitim ve zorunlu staja başladıkları tarihtir.

Sigortalı olarak çalıştırılan stajyer öğrencilere ait kısa ve uzun vadeli sigorta kolları ile genel sağlık sigortası primlerini 5510 sayılı kanun 87. maddesinin (e) bendine göre aday çırak, çırak ve işletmelerde meslekî eğitim görenler ile meslek liselerinde zorunlu staja tâbi tutulan öğrenciler için Milli Eğitim Bakanlığı veya bu öğrencilerin eğitim gördükleri okullar, yüksek öğrenim sırasında zorunlu staja tâbi tutulan öğrenciler için öğrenim gördükleri yüksek öğretim kurumu ödemekle yükümlüdür.

3308 sayılı Mesleki Eğitim Kanunu'nun 25. maddesine göre; işletmelerde meslek eğitimi gören öğrenci, aday çırak ve çırağa yaşına uygun asgari ücretin % 30'undan aşağı ücret ödenemez ve aday çırak, çırak ve öğrencilere ödenecek ücretler her türlü vergiden müstesnadır. Fakat, Gelir Vergisi Kanunu'nun 23 maddesinin 12. bendine göre; Çıraklık ve Mesleki Eğitim Kanunu'na tabi çırakların asgari ücreti aşmayan ücretleri gelir vergisinden istisna tutulmuştur.

Yukarıda açıklanan yasal düzenlemelerden anlaşılacağı üzere; mesleki ve teknik eğitim okul ve kurumu öğrencilerinin staj yaptıkları dönem boyunca sigortalılıkları ilgili okullar tarafından yerine getirilmektedir. Dolayısıyla, işverenin söz konusu öğrenciler için sigorta ile ilgili olarak herhangi bir işlem yapmalarına gerek bulunmamaktadır. Söz konusu öğrencilere ödenecek olan ücretler üzerinden ise, gerek GVK'nun 23'üncü maddesi gerekse 3308 sayılı kanununun 25'inci maddesi uyarınca gelir ve damga vergisi hesaplanmasına gerek bulunmamaktadır. Söz konusu ücret tutarlarının asgari ücretin üzerinde olması durumunda ise, gelir ve damga vergisine tabi olacaktır.

Ancak, fakülte, yüksek okul, meslek yüksek okulu gibi öğrenim kurumları öğrencilerinden eğitim yaptığı kurumun statüsünde mecburi staj şartı bulunan ve bir işyerine uygulamalı eğitimini yapmak üzere okul tarafından belirli bir süre gönderilen stajyerlere bu stajları süresince herhangi bir ücret ödeme yükümlülüğü bulunmamasına rağmen, bu sürede herhangi bir ücret verilmesi halinde, bunlara verilen ücretler için vergi istisnası uygulanmayacaktır. Dolayısıyla, bu durumdaki stajyerlere ödenen ücretlerden gelir ve damga vergisi kesintisi yapılması gerekmektedir. Diğer taraftan, işyerlerindeki çalışmaları ilgili eğitim kurumlarının statülerinden doğan bir zorunluluğa dayandığından, stajyer ile staj yaptığı işveren arasında hizmet akdi ile bağlılık söz konusu olamayacağından, bu stajyerler SSK kapsamında sigortalı sayılmayacaklardır.

Özetle, staj zorunluluğu bulunan yüksek okul öğrencilerine staj süresi boyunca ücret ödemesi yapılması durumunda, söz konusu ücretler üzerinden gelir vergisi ve damga vergisi kesintisi yapılacak, sigorta primi ise hesaplanmayacaktır.

Diğer taraftan bağlı bulundukları eğitim kurumlarının statüsünde mecburi staj şartı bulunmayan öğrencilerin staj yapmaları veya söz konusu statülerde yer alan sürelerden daha uzun bir süre için staj yapmaları halinde, bunların normal çalışan gibi değerlendirilerek sigortalı sayılmaları ve ödenen ücretler üzerinden gelir ve damga vergisi ile sigorta primi kesilmesi gerekmektedir.