Son bir yılda yoğun borçlanma maratonu 

Faizi baskılama sürecinde kontrolden çıkan enflas­yonu dizginlemek, eko­nomiyi rasyonel zemine oturt­mak amacıyla geçen yıl uy­gulamaya konulan ekonomik programın bir yıllık uygulama döneminde, rekor düzeylerdeki merkezi yönetim bütçe açığının finansmanı için adeta borçlan­ma maratonu yaşandı.

Geçen yıl haziran ayında gö­reve başlayan yeni ekonomi yö­netimi, esas olarak temmuzdan itibaren devreye alınan önlem­lerle hayata geçirilen ekonomik program öncesinde kamu mali dengelerinde aşırı bozulmanın olduğu bir tabloyu devralmıştı. Şubat 2023’te yaşanan büyük depremler ve mayıs ayında ya­pılan genel seçimlerin de etki­siyle mali dengelerdeki bozul­ma iyice hızlanmıştı. Kamu ma­li dengelerindeki bozulmanın süreğen etkisiyle açıklardaki büyüme eğilimi ve yoğun borç­lanma ihtiyacı geçen yılın ikinci yarısı ve bu yılın ilk yedi ayında da devam etti.

Bu yılın temmuz ayı sonu itiba­rıyla son bir yılda merkezi yöne­tim bütçesi 1,4 trilyon lira nakit açığı verdi, 833 milyar TL iç ve dış borç ödeyip, 2,3 trilyon lira­lık yeni borçlanmaya giden Ha­zine’nin toplam net borçlanması 1,5 trilyon lira oldu.

Ekonomi yö­netiminin yoğun dış kaynak ara­yışlarına karşılık bütçe açığının finansmanında ana kaynağı iç borçlanma oluşturdu.

Kurlarda uzun süredir devam eden yatay seyrin, yarıdan fazlası döviz cinsinden oluşan merkezi yönetim borç stokundaki büyü­meyi sınırlamasına rağmen stok, bu sürede hızla büyümeye devam ederek temmuz sonunda 8,1 tril­yon liraya kadar çıktı.

Yedi ayda rekor borçlanma artışı

Hazine ve Maliye Bakanlığı, yı­lın ocak-temmuz döneminde 844 milyar lira açık veren merkezi yö­netim bütçe verilerinden sonra, bu dönemdeki nakit açığı ve bu­nun finansmanı için gidilen borç­lanmaya ilişkin verileri de açıkla­dı. Buna göre ilk yedi ayda bütçe emaneti ve avanslar kalemlerin­deki toplam eksi (-) 288,6 milyar liralık hareketle birlikte bütçe­nin bu dönemdeki nakit açığı 1 trilyon 132,5 milyar liraya ulaştı.

Hazine bu açığın 188 milyar li­rasını kasa-banka mevcudu ile karşılarken kalan finansman için toplam 944,6 milyar lira­lık net borçlanmaya gitti. Hazi­ne’nin bu yıl ilk yedi aydaki top­lam net borçlanması geçen yılın aynı dönemindeki 449,2 milyar liralık tutarın yüzde 210,3’ü dü­zeyine ulaştı.

Ocak-temmuz dönemindeki bütçe giderleri içinde 449,6 mil­yarı iç, 126,1 milyarı dış borç fa­izi ve 91,2 milyarı da iskonto ve kısa vadeli nakit işlemlere ait fa­izler ile türev ürün ve kira ser­tifikası giderleri olmak üzere toplam 667 milyar liralık da faiz ödemesi yer aldı.

Yüksek iç borç çevirme oranı

Yedi ayda 469,8 milyar lira­lık iç borç anapara geri ödeme­si gerçekleştiren, faizle birlikte toplam geri ödemesi 919,4 milyar lira olan Hazine, bu dönemde 1 trilyon 265,4 milyar liralık yeni iç borçlanmaya gitti ve iç borçlarda çevirme oranı yüzde 137,63 ola­rak gerçekleşti.

Aynı dönemde dış borçlarda 105,8 milyar lira anapara öde­mesi gerçekleştiren Hazine’nin faizle birlikte toplam geri öde­mesi 231,9 milyar TL, yeni dış borçlanması 254,8 milyar, dış borç çevirme oranı yüzde 109,87 oldu. Böylece Hazine’nin ye­di aylık dönemdeki toplam borç çevirme oranı yüzde 122,35 dü­zeyinde oluştu.

Son bir yılda 1,8 trilyon bütçe açığı

Temmuz sonu itibarıyla son bir yılda merkezi yönetim bütçe gelirleri 7 trilyon 388 milyar li­ra olurken, bütçe harcamaları 8 trilyon 143,7 milyarı faiz dışı har­cama, 1 trilyon 28,6 milyar lira­sı da faiz ödemesi olmak üzere 9 trilyon 172,3 milyar liraya ulaştı. Böylece merkezi yönetim bütçe­si son bir yılda 1 trilyon 784,3 mil­yar lira açık verdi.

Yıllıklandırılmış verilere göre son bir yıldaki faiz ödemelerinin 647,8 milyar lira ile en büyük bö­lümünü iç borç faizleri oluşturu­yor. Bu dönemdeki faiz giderinin 185,6 milyarı dış borçlara ait bu­lunuyor, 195,3 milyar liralık bölü­mü ise iskonto ve kısa vadeli na­kit işlemlere ait faizler ile türev ürün ve kira sertifikası giderlerinden oluşuyor.

Bir yılda 2,3 trilyon TL borçlanma

Son bir yılda 76,6 milyar lira­lık avans kullandırımına karşı­lık bütçe emanetleri kaleminden gelen 500 milyar liralık katkıyla bütçenin “nakit açığı” ise 1 tril­yon 360,8 milyar lira oldu ve bu­nun tamamına yakını borçlanma yoluyla finanse edildi.

Bu dönemde vadesi gelen iç ve dış borçları dolayısıyla top­lam 833,3 milyar lira geri ödeme gerçekleştiren Hazine, toplam 2 trilyon 289,5 milyar liralık yeni borçlanmaya gitti. Böylece son bir yıldaki toplam net borçlanma 1 trilyon 456,2 milyar lira oldu. Bunun 1 trilyon 360,8 milyarı ile bütçe nakit açığını kapatan Hazi­ne’nin sağladığı finansmanın kü­çük miktardaki borç verme kale­minden sonra 95,8 milyar liralık kısmı kasa bakiyesi olarak kaldı.

Hazine’nin son bir yılda iç ve dış borçlarda gerçekleştirdiği toplam anapara ve faiz ödemesi ve yeni borçlanma miktarına gö­re toplamda borç çevirme oranı yüzde 123 düzeyinde.

Ana finansman kaynağı TL tahvil

Hazine, son bir yıldaki rekor bütçe nakit açığının büyük bö­lümünü iç borçlanma yoluyla fi­nanse edebildi. Bu dönemde va­desi gelen iç borçları dolayısıyla 653,7 milyar lira geri ödeme ger­çekleştiren Hazine, bu dönemde­ki ihraçlarla 1 trilyon 928,8 mil­yar liralık yeni iç borçlanmaya gitti. Böylece Hazine’nin son bir yıldaki “net” iç borçlanma mik­tarı 1 trilyon 275,1 milyar lira ola­rak gerçekleşti.

Son bir yıldaki iç borçlanma ise esas olarak TL cinsi tahvil ih­racı ile gerçekleştirildi. Eski TL tahvil ihraçlarından vadesi ge­lenler dolayısıyla bir yılda 218,3 milyar liralık geri ödeme yapan Hazine, aynı dönemde bu kağıt­larla 1 trilyon 545,4 milyar lira­lık yeni borçlanmaya gitti. Böy­lece Hazine’nin son bir yılda TL tahvil ihracıyla yoluyla yaptığı net iç borçlanma 1 trilyon 327,1 milyar lira oldu.

Hazine, son bir yılda TL cin­si Hazine bonoları ile de net 31,8 milyar liralık bir borçlanmaya gi­derken, döviz cinsi devlet tahvil­lerinde ise 432,4 milyar liralık it­faya karşılık 348,5 milyar TL’lik yeni ihraç gerçekleştirerek 83,9 milyar lira ile net ödeyici oldu.

Hazine’nin dış borçlarda ise 179,6 milyar liralık geri ödeme gerçekleştirdiği son bir yılda, 360,8 milyar liralık yeni dış borç­lanmaya giderek net bazda 181,2 milyar lira borçlandığı belirlendi.

Toplam borç stoku 8,1 trilyon TL

Parasal sıkılaştırma esaslı ekonomik programın bir yıllık uygulama sonucunda üretim ve tüketim ayaklarında gözle görülür bir yavaşlama ile ekonomide soğuma giderek somutlaşırken, enflasyonda ve cari açıkta başlayan düşüşlerin devam etmesi bekleniyor. Ancak kamu borcunda ise hızlı büyüme ivmesinin devam ettiği dikkati çekiyor. Kamuda önceki dönemde bozulan mali dengeler nedeniyle borçlanma ihtiyacı yüksek düzeyini okurken, merkezi yönetim borç stoku temmuz sonu itibarıyla rekor bir düzeye ulaşmış bulunuyor.

Temmuz 2023 sonunda 5 trilyon 825,3 milyar lira olan, 2023 sonunda 6 trilyon 736,6 milyar liraya çıkan merkezi yönetimin toplam iç ve dış borç stoku, bu yılın temmuz sonu itibarıyla 8 trilyon 106 milyar liraya kadar yükseldi. Toplam borç stoku, bu yılın ilk yedi ayında yüzde 20,3 oranında 1 trilyon 369,4 milyar, son bir yılda ise yüzde 39,2 oranında 2 trilyon 280,7 milyar liralık net artış kaydetti.

Merkezi yönetim borç stokunun 4 trilyon 17,6 milyarını iç borçlar, TL cinsinden karşılığı olarak 4 trilyon 88,4 milyar liralık bölümünü de dış borçlar oluşturdu. Dış borçlar ile dövize dayalı iç toplamından oluşan döviz cinsi borçlar temmuz sonu itibarıyla 4 trilyon 829,7 milyar lira ile stokun yüzde 59,6’sı düzeyinde. İç borçlar son bir yılda yüzde 52 oranında 1 trilyon 374,5 milyar lira artarken hem yeni borçlanmanın azaldığı hem de döviz kurlarında uzun süredir devam eden yatay seyir dolayısıyla dış borçların TL karşılığındaki büyüme görece düşük kaldı. Dış borcun TL cinsinden tutarı son bir yılda net bazda yüzde 28,5 oranında 906,1 milyar lira arttı.