Son bir yılda 1,8 trilyon TL bütçe açığı verildi
Merkezi yönetim bütçesinde yeni ekonomi yönetiminin görevde olduğu ve parasal sıkılaştırma esaslı ekonomik programın uygulandığı son bir yılda merkezi yönetimin verdiği bütçe açığı 2 trilyon liraya yaklaştı.
Hazine ve Maliye Bakanlığının açıkladığı verilere göre, ağustos ayında 690,7 milyar liralık toplam bütçe gelirine karşılık 820,3 milyar liralık bütçe harcaması yapıldı. Geçen yılın aynı ayına göre harcamalar yüzde 45,8 artarken, gelirlerdeki artış ise yüzde 12,5’te kaldı. Geçen yıl ağustos ayında 51,3 milyar lira fazla veren bütçe, bu yıl aynı ayda 125,6 milyar lira açık verdi. Ocak-ağustos döneminde bütçe harcamaları geçen yılın eş dönemine göre yüzde 84,1 artarak 6 trilyon 226,6 milyar lira, bütçe gelirleri ise yüzde 75,2 ile daha düşük bir artış kaydederek 5 trilyon 253 milyar lira düzeyine oluştu. Böylece geçen yıl 383,4 milyar lira olan ilk sekiz aydaki bütçe açığı bu yıl aynı dönemde yüzde 153,9 büyüyerek 973,6 milyar liraya ulaştı.
Merkezi yönetim bütçesinde ağustos sonu itibarıyla son bir yılda ise toplam harcama 9 trilyon 429,9 milyar liraya ulaşırken, gelirler 7 trilyon 464,6 milyar lira düzeyinde kaldı. Böylece son bir yılda 1 trilyon 796,5 milyar liralık bütçe açığı verildi.
Faiz dışı fazladan faiz dışı açığa
Ağustosta aylık bütçe giderlerinin 723,3 milyarını geçen yılın aynı ayına göre yüzde 52,1 artan faiz dışı harcamalar oluşturdu, faiz ödemeleri ise yüzde 11,4 artışla 97 milyar lira oldu. Geçen yıl ağustostaki 51,3 milyar liralık faiz dışı bütçe fazlasına karşılık, bu yıl aynı ayda 32,5 milyar lira tutarında bir faiz dışı açık oluştu. Sekiz aylık bütçe giderlerinin de 5 milyar 462,6 milyar liralık bölümünü geçen yıla göre yüzde 83,2 artan faiz dışı harcamalar oluştururken, faiz ödemeleri ise yüzde 91 artışla 764 milyar lirayı buldu. Geçen yıl ocak-ağustos döneminde 16,7 milyar liralık faiz dışı fazlası bulunan bütçede bu yıl aynı dönemde 209,5 milyar lira tutarında faiz dışı açık verildi.
Vergide artış düşük
Gelirler cephesinde en büyük kalemi oluşturan vergide ise tahakkuk ağustosta geçen yılın aynı ayına göre yüzde 22 artışla 640,2 milyar lira olurken, tahsilat sadece yüzde 6,2 artışla 576,7 milyar lira olarak gerçekleşti. Böylece ilk sekiz aydaki vergi tahsilatı ise 4 trilyon 401,8 milyar liraya ulaştı. Ancak yapılan vergi artırımları ve yeni vergilere rağmen sekiz aylık dönemlere göre vergi gelirlerindeki artış yüzde 69,6 oranı ile bütçe harcama ve gelirlerindeki genel büyüme ivmesine kıyasla düşük kaldı.
Sekiz aylık dönemlere göre faiz ödemelerinin vergi gelirlerine oranı yüzde 15,4’ten yüzde 17,4’e, toplam bütçe giderlerine oranı yüzde 13,3’ten yüzde 14,5’e, toplam bütçe harcamaları içindeki payı da yüzde 11,8’den yüzde 12,3’e yükseldi.
Sekiz ayda 2,4 trilyonluk cari transfer
Hazine yardımları, görevlendirme giderleri, hane halkına yardımlar, tarım ve hayvancılık destekleri gibi çok sayıda alanı kapsayan ve bütçe harcamaları içinde en büyük kalemi oluşturan cari transferler ocak-ağustos döneminde geçen yılın eş dönemine göre yüzde 70,5 artışla 2 trilyon 407,8 milyar liraya ulaştı. Ancak cari transferlerin toplam bütçe giderleri içindeki payı yüzde 41,8’den yüzde 38,7’ye geriledi.
Bütçede ikinci büyük kalem olan personel giderlerinde ise hızlı bir büyüme yaşandı. Memur maaşları, sözleşmeli personel ve işçi ücretleri, zam ve tazminatlar, ödenekler ve ek çalışma karşılıkları gibi kalemleri kapsayan toplam personel gideri ise sekiz ayda yüzde 113,1 artışla 1 trilyon 761,5 milyar lira olurken, kamu çalışanları adına sosyal güvenlik kurumlarına devlet primi ödemeleri de yüzde 82,1 artarak 188 milyar lira oldu. Böylece kamu personeline yapılan ödemelerin toplam tutarı cari transferlere yaklaştı.
Kamu kuruluşlarına mamul mal alımı, gayrimenkul sermaye üretimi, müteahhitlik giderleri, onarım faaliyetleri gibi alanları kapsayan “sermaye giderleri” ilk sekiz ayda yüzde 125,2 artışla 448,6 milyar liraya çıkarken, kamu kurum ve işletmelerine yapılan “sermaye transferleri” ise yüzde 54,7 azalarak 45,6 milyar liraya geriledi. Mal ve hizmet alımlarının sekiz aylık tutarı yüzde 66,4 artışla 330,6 milyar, genel bütçeye dahil kuruluşlar ve yurt dışına “borç verme” kalemi yüzde 113,9 artışla 196,8 milyar lira oldu.
2024 bütçe açığı tahmini 2,1 trilyon
Geçen yıl eylülde yayımlanan 2024-2026 dönemine ait Orta Vadeli Program’da (OVP) başlangıç hedefi olarak 2024’ün tümünde bütçe giderleri 11 trilyon 89 milyar, gelirleri 8 trilyon 437,1 milyar ve bütçe açığı 2 trilyon 651,9 milyar lira öngörülmüştü. En son yayımlanan 2025-2027 OVP’de bu hedefler revize edilerek, bu yılın tümünde harcamaların 11 trilyon 213,1 milyar, gelirlerin 9 trilyon 64,7 milyar ve bütçe açığının 2 trilyon 148,5 milyar lira düzeyinde gerçekleşeceği tahmin edildi. Sonuçları alınan yılın ilk sekiz ayındaki gerçekleşme verileri, yılın tümünde gerçekleşmesi beklenen tutarlarla karşılaştırıldığında henüz harcamaların yüzde 55,5, gelirlerin yüzde 58, bütçe açığının da yüzde 45,3 düzeyinde olduğunu gösteriyor.
İlk sekiz aydaki faiz ödemesi yılın tümünde gerçekleşmesi beklenen tutarın yüzde 58,9’u, faiz dışı harcamalar ise yüzde 55,1’i düzeyinde. Gelirler cephesinde ise sekiz aylık vergi tahsilatı, yılın tümünde beklenen tutarın yüzde 57,9’f, diğer bütçe gelirleri ise yüzde 58,3’ü düzeyinde gerçekleşti. Buna göre yılın ilk sekiz ayında, bütçe gelir ve harcamaları ile bütçe açığındaki gerçekleşmeler OVP’de yer alan yıllık gerçekleşme tahminleri ile karşılaştırıldığında görece iyimser bir tablo ortaya koyuyor. Ancak, izleyen dönemde özellikle, son çeyrekte harcamalardaki artışın hızlanmasıyla bu tablonun bozulma olasılığı yüksek.