Soma faciası linyitte istihdam ve üretimde daralmaya yol açmamalı
Soma faciası bolca tartışılıyor da Türkiye’de linyit üretimi ne durumda, kaç ocakta kaç kişi çalışıyor, özel sektör bu işe nasıl girdi konularında çok az bilgi var.
En geniş kaynak Türkiye Kömür İşletmeleri Kurumu tarafından 2013 Mayıs ayında yayınlanan linyit raporu.
Bu rapordaki bilgiler de genelde 2012 yılına ait bilgiler.
Linyit raporundaki açıklamalara göre, linyit üretiminin yüzde 90’a yakın kısmı iki kamu kuruluşu (TKİ ve EÜAŞ) tarafından -kendi makine parkları ya da dışarıdan hizmet alma yoluyla- gerçekleştirilmektedir.
TKİ’nin toplam linyit üretimindeki payı 20 yıl önce yüzde 85 civarındayken, günümüzde yüzde 45 civarına kadar gerilemiş ve EÜAŞ’nin payı aynı oranda yükselmiştir.
EÜAŞ’nin üretim büyüklüğüne ulaşması, linyit üretim işletmelerinin TKİ’den EÜAŞ’ye devredilmesi yoluyla gerçekleşmiştir.
Bu kapsamda 1989 yılında Sivas-Kangal Linyitleri işletmesi, 1995'te Afşin–Elbistan Linyitleri İşletmesi, 2000'de Çayırhan’daki Orta Anadolu Linyitleri İşletmesi ve son olarak da Ekim 2012’de Kütahya’daki Seyitömer Linyitleri İşletmesi TKİ’den alınarak EÜAŞ’ye devredilmiştir.
Aynı dönemde (1990-2012) özel sektör linyit üretimi genellikle 4-8 milyon ton arasında değişmekle beraber, son yıllarda artış hızlanmıştır.
Sektörde kömür, açık işletmecilik ve yeraltı işletmeciliği olmak üzere iki temel yöntemle üretilmektedir.
Yüzeye yakın kömür oluşumları ekonomik nedenlerle açık işletmecilik yöntemiyle üretilmekte, derin kömür damarları ise yeraltı işletmeciliği yöntemiyle çıkartılmaktadır.
TKİ Kurumu’nda; açık işletmecilik yöntemi ile üretilen kömür oluşumlarında dragline, büyük kapasiteli kazıcılar, yükleyiciler ve kamyonlar kullanılmakta, yeraltı işletmecilik yöntemi ile üretilen kömür oluşumlarında kazılan boşluğu göçmeden tutabilecek hidrolik tahkimatlar, kömür kazıcılar ve nakledici konveyörler kullanılmaktadır.
EÜAŞ’nin ruhsatındaki sahalardan Çayırhan’da yeraltı mekanize üretim sistemi, Elbistan’da döner kepçeli ekskavatör-bant konveyör-dökücü sürekli açık ocak madencilik sistemi ve Kangal ile Seyitömer’de ise açık ocaklarda dragline -kazıcı-yükleyici-kamyon sistemleri kullanılmaktadır.
Sektörün en eski kuruluşu bir iktisadi devlet teşekkülü olan TKİ’dir. TKİ, uhdesindeki linyit rezervlerini kendi makine parkı ve dışarıdan hizmet alımı yoluyla üretmektedir. Afşin/Elbistan Kışlaköy ve Seyitömer Linyit Sahaları EÜAŞ tarafından işletilmektedir. Sivas-Kangal Sahası EÜAŞ adına özel sektör tarafından ve Çayırhan Sahası işletme hakkı devir sözleşmesi kapsamında özel bir firma tarafından işletilmektedir.
Özel sektör elinde bulunan linyit sahası ruhsatı 380 adettir. 2011 yılında bu sahalardan sadece 27 adedinde 50.000 tonun üzerinde kömür üretimi yapılmıştır.
Sosyal Güvenlik Kurumu verilerine göre kok kömürü ve linyit işletmeleri sayısı 724'tür Bunlarda 54.581 işçi çalışıyor. İşçilerin 37 bininin linyit işletmelerinde çalıştığı belirtiliyor.
Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı’nın verilerine göre madencilik ve taş ocakları sektöründe toplam çalışan sayısı 190.346'dır. Bunların 28.498’i , Tük Maden-İş, Genel Maden-İş, Dev Maden-Sen, Öz Maden-Sen ve Tüm Cevher--İş Sendikalarının üyeleridir.
Soma faciası yürekleri yakıyor ama...Bu facia nedeniyle (1) Ülke genelinde 724 işyerinde gereken düzenleme yapılmadı. (2) 729 işyerinde düzenleme yapılmadığından işler durmadı. (3) 54 bin maden işcisi çalışmaya devam ediyor.
Açık anlatımıyla Soma faciasını her gün gündeme getirmekle sorun çözülemeyecek. Tersine çalışanların moralleri bozuluyor. Çalıştıranlar caydırılıyor.
Halbuki hedef, gereken can güvenliği tedbirlerinin alınması ile üretimin sürdürülmesi ve artırılmasıdır. Çünkü üretimdeki gerileme ithalat faturasını daha da büyütecektir.