”Soft Landing / Hard Landing” Tartışmasından ”Çakılmaya”
Daha bir sene öncesine kadar ABD ekonomisi ile ilgili tarty?malar bu ekonominin uyum sürecinin büyüme hyzynyn yava? yava? my, yoksa hyzla my dü?ece?i üzerineydi. IMF gibi kurulu?lar, ABD'nin yüksek cari açyk ve buna paralel olarak Çin ve Asya ekonomilerindeki yüksek cari fazlanyn altyny çizerek "küresel dengesizlikler" üzerinde duruyordu. Benim de dahil oldu?um birçok iktisatçy "sürü davrany?ynyn" piyasalary yükselten veya tersine çevirebilen önemli bir saik oldu?unu söylüyor ve i?ler çok kötüle?ti?i noktalarda piyasalarda "mantyk" aranamayaca?yny ve ?i?mi? piyasalaryn bu yüzden herhangi bir bahaneye dayanarak hyzla çökebilece?ini söylüyordu.
?u anda bir durum tesbiti yaparsak ortaya ?u ba?lyklar çykyyor:
Ticari banka bilançolary tarafyndan üretilip menkul kyymetle?tirme sonucunda fon ve yatyrym bankasy bilançolaryna iletilen ipotekli ka?ytlardaki kayyplardan do?acak risklerin miktary konusunda elimizde hala güven verici rakamlar yok. Dolayysyyla bilanço etkileri konusunda dibe ula?yldy my bilmiyoruz. Bu yüzden "syrada kim var?" sorusu daha bir süre gevezelik konusu olacak.
FED'in piyasaya likidite vermeye yönelik tedbirleri kysa vadeli çözümlerdir. ?u syralarda konu?ulan di?er çözüm önerilerinden birisi menkul kyymetle?tirilmi? ipotek ka?ytlarynyn yatyrym bankalary ve fonlardan satyn alynmasy. Hong Kong'da devletin 1997'deki borsada yapty?y alym müdahalesinin aksine kysa vadede i?e yarasa da bu çözüm uzun vadede etkin olabilmesi için gayrimenkul piyasalarynyn (fiyatlaryn) düzelmesi gerekiyor. Önemli bir sykynty da operasyonun büyük boyutundan kaynaklanyyor.
ABD'de daha uzun bir süre parasal geni?leme dönemi ya?anacak. Kim ne derse desin, FED'in burada asyl amacy emlak piyasasyndaki çökü?ü tersine çevirebilmek. ABD'de mortgage kredileri sebebiyle kötüle?en yatyrym bankasy ve fon bilançolarynyn uzun vadede düzelmesi ancak bu sayede gerçekle?ebilir. Gayrimenkul fiyatlary ve dolayysyyla banka kredilerine olu?turdu?u teminat kapasitesinin artmasy için gayrimenkul yatyrymcysynyn tekrar piyasaya gelmesi gerekiyor. Bu finansman maliyetinden önce bir güven tazeleme meselesi. Dolayysyyla, gayrimenkul fiyatlarynyn canlanmasy zaman alacak. Bunun için de faizlerin dü?ük kalmasy gerekiyor. ABD'de, 2006 Temmuz'unda duraklayan faiz artyrymlary, 2007 Eylül'ünden dü?ürülmeye ba?landy. Bu ABD'deki kysa vadeli daha "uzun" süre sabit getirilerin dü?ük kalmasy demek.
Önümüzde ABD için yykycy olabilecek iki önemli risk var. Birincisi krizin ticari banka bilançolaryna kaymasy ve/veya ticari bankalara olan güvenin zayyflamasy. Böyle bir "mevduat tahaccumu" sorunun finansal kesimde daha da büyümesine olacak ve ayny zamanda da reel kesime olan etkilerini hyzlandyracaktyr.
Ykincisi, ABD'nin 1990'lardaki Japonya tipi bir yava?lama dönemine girmesi riskidir. 2000 sonrasy ABD para politikasy ile 1986 -90 dönemindeki Japon para politikasy benzerlikler gösterir. Japonya'da 1986 yyly boyunca yapylan ve 1989 yylyna kadar hüküm süren faiz indirimleri sonucunda emlak piyasasy ?i?mi? (Japon bankacylyk sisteminin ipotek temelli kredi verme aly?kanly?y bunda önemli rol oynamy?ty) ve 1989-90 dönemindeki faiz artyrymlarynyn ardyndan piyasa çökmü?tü. ?i?me ve çökme boyutlary arasynda fark olmakla birlikte temel seyir her iki ülkede de birbirine benzer. ?imdi ABD için risk, uyum sürecinin süresidir. Bu da resesyon "iki-üç çeyrek mi" (geçmi? resesyonlaryn sürelerine dayaly iyimser baky?), yoksa daha my uzun sürecek tarty?malary ile yakyndan ilintili.
Bildi?imiz bir ?ey varsa, ABD'nin ?u anki durumunun sert ini?ten çok, çakylmaya benzedi?i.