Şirket kuruluş ve kapanışında denge hiç bu kadar bozulmamıştı

Küresel kriz, ekonomik aktivitenin en önemli göstergelerinden sayılan şirket kuruluş ve kapanışıyla ilgili verilerde de etkisini iyiyeden iyiye hissettirmeye başladı. Şirket kuruluş ve kapanış dengesi, şimdiye kadar görülmedik ölçüde bozuldu.

Türkiye İstatistik Kurumu tarafından açıklanan verilere göre, ocak ayında 3 bin 920 şirket ve kooperatif kuruldu. Bu dönemde 1.670 şirket ve koopetif de kapandı. Buna göre, kurulan her 100 şirket ve kooperatife karşılık 42.6 kapanma gerçekleşmiş oldu. Geçen yılın ocak ayında 6 bin kuruluna karşılık 1.640 kapanan olmuş, böylece kurulan her 100 şirket ve kooperatife karşılık kapanmak zorunda kalanların sayısı 27.3 düzeyinde kalmıştı. Söz konusu denge, 2008 yılının tümünde 19.5 düzeyinde oluşmuştu.

2001 kriz dönemine fark atıldı

Kuruluşu gerçekleşen her 100 şirket ve kooperatife karşılık kaç kapanış yaşandığını gösteren denge 2000 yılında yalnızca 5.7 düzeyinde bulunuyordu. 2000 yılının tümünde 33 bin 161 kuruluş gerçekleşmiş, buna karşılık kapanan şirket ve kooperatif sayısı 1.887'de kalmıştı. Böylece, 100 kurulana karşılık 5.7 kapanış söz konusu olmuştu. Bu karşılaştırmada ilginç bir yön de 2000 yılının tümünde 1.887 olan kapanışa yakın bir kapanışın, 1.670 ile bu yılın yalnızca ilk ayında gerçekleşmiş olması.

Kurulan-kapanan dengesi birkaç yıl hariç hep olumsuz yönde seyretti. 2000 yılında kurulan her 100 şirket ve kooperatife karşılık 5.7, kriz yılı olan 2001'de 8.3 kapanış gerçekleşti. 2002'de bu denge 11.9'a, 2003'te 16.9'a çıktı. 2004-2007 döneminde kurulan-kapanan dengesi 18 dolayında sabit kaldı. Geçen yılın tümündeki denge ise 19.5'e yükseldi.

Geçen yıllarda en fazla 19.5'e ulaşan kurulan-kapanan dengesi, bu yılki 42.6'nın ne kadar büyük bir düzey olduğunu çok açık biçimde ortaya koyuyor. Kuşkusuz tek ayın gerçekleşmesi bir eğilime işaret etmiyor olabilir, ama yine de şirketleşmede yıla iyi bir başlangıç yapılamadığı ortada. Aslında, kriz dolayısıyla böyle bir tablonun ortaya çıkmış olmasında şaşılacak bir yön de yok.

Kapanan işyeri nasıl azaldı?

TÜİK'in açılan ve kapanan ticaret unvanlı işyerlerinin durumunu ortaya koyan verilerinde ise ilginç bir tablo var.

Birincisi; kurulan şirket sayısı geçen yıla göre üçte bir azalırken, ticaret unvanlı işyerlerinde açılanların sayısındaki azalma yüzde 6'da kaldı.

İkinci olarak da; şirketlerde kapanmak zorunda kalanların sayısı yüzde 2 de olsa artış gösterdi, ticaret unvanlı işyerlerinde kapananların sayısı ise artmak bir yana yüzde 22 azaldı.

Ekonominin adeta kıskaca girdiği, piyasalardan herkesin şikayetçi olduğu bir dönemde, nasıl olur da ticaret unvanlı işyerlerinde kapananların sayısı tam yüzde 22 azalır? Üstelik, kapatma prosedürü çok daha uzun ve dolambaçlı yol gerektiren şirketlerde çok az da olsa bir artış var. Ticaret unvanlı işyerlerinde ise kapananların sayısında tam yüzde 22'lik bir gerileme ortaya çıkmış durumda.

Bu tablonun oluşmasında resen kapatılan işyerleriyle ilgili veriler rol oynamışa benziyor. Geçen yılın tümünde kapanan 37 bin 343 ticaret unvanlı işyerinin 11 bin 529'u için bu kapatma kararı, ticari faaliyette bulunmadıkları için resen alındı. TÜİK, resen kapatmalarla ilgili aylara göre detay bilgileri yıl ortasından itibaren açıklamaya başladı. Dolayısıyla, geçen yılın ocak ayında kapanan 3 bin 740 ticaret unvanlı işyerinin kaçının gerçekten ticaretten çekilmek zorunda kaldığı için o ay kapandığını, ne kadarının zaten bir süredir faaliyette bulunmadığı için resen kapatıldığını bilmiyoruz. Bu yüzden de, bu yıl ocakta kapanan 2 bin 918 işyeri ile geçen yılki 3 bin 740 işyerini sağlıklı bir şekilde karşılaştırma şansımız bulunmuyor. Bu yılın ocak ayında kapanan 2 bin 918 işyerinin 105'i için resen kapatma kararı verildi. Geçen yıl için de bu sayıyı biliyor olsaydık, karşılaştırmayı daha sağlıklı yapabilecektik.

Ayrıca, resen kapatılanların sayısı her geçen ay biraz daha azaldığı için, bu azalma toplam sayıyı aşağı çekiyor.

100 açıldı, 66 kapandı

Resen kapatılanlara ilişkin olarak geçen yılın verisine sahip olamamak, açılan-kapanan kıyaslamasının seyrine ilişkin olarak yapılacak karşılaştırmayı biraz anlamsız kılıyor. Ancak eldeki mevcut verileri kullanmak durumundayız. Buna göre, geçen yılın ocak ayında açılan her 100 ticaret unvanlı işyerine karşılık 79 kapanış gerçekleşmişken, sayı bu yıl 66'ya indi. Geçen yılın tümünde açılan her 100 işyerine karşılık kapananların sayısı 80'di.

Ticaret unvanlı işyerlerinde açılan-kapanan dengesinde rekor 2001'deki kriz dönemine ait. Söz konusu yıl açılan her 100 işyerine karşılık 83 işyeri kapısına kilit vurmak durumunda kalmıştı. 2005 ise, açılan her 100 işyerine karşılık kapanmak zorunda kalanların sayısının 36'ya kadar indiği en olumlu yıl olarak kayıtlara geçti.

(*) Geçen yılın tümünde 11.529, bu yılın ocak ayında ise 105 ticaret unvanlı işyeri ticari faaliyeti bulunmadığı için resen kapatıldı. Geçen yılın ocak ayında benzer şekilde kapatma olup olmadığına ilişkin bilgi ise yok.