‘Sıkı para’ tüketimi değil üretimi bitiriyor

Yeni ekonomi yöneti­mi tarafından geçen yıl ikinci yarıdan itibaren uygulamaya konulan “sıkı pa­ra” esaslı program kapsamında hayata geçirilen önlemler, geli­nen aşamada, tüketimden çok üretimi baskıladı.

Özellikle yüksek faiz orta­mının etkisiyle sanayi üreti­minde başlayan yavaşlama son aylarda yerini adeta kesintisiz üretim düşüşüne bıraktı. Enf­lasyonun ve cari açığın temel kaynağı görülen ve “sıkı para” politikası ile baskılanması ön­görülen iç talebin barometre göstergesi perakende satışlar­da önceleri hız keserek devam eden artış ağustosta yeniden ivmelenerek çift haneli düzeye yükseldi. Üretim-tüketim ma­kası genel seçimlerin yapıldığı mayıstan bu yana tüketim le­hine iyice açıldı.

Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) verilerine göre ağustos itibarıyla son bir yılda toplam sanayi üretimi yüzde 5,3 geri­lerken, Gelir İdaresi Başkanlı­ğı’na KDV beyannamesi veren bütün girişimlerin dahil olduğu ve pe­rakende ticaret sek­töründe farklı tür ve büyüklükteki gi­rişimlerin satışlarını her ay düzenli olarak ölçen perakende satış endeksinin “takvim etki­sinden arındırılmış” seri­sinde yüzde 13,3 artış yaşan­dı. Bu dönemde perakende sa­tışlar, tüm aylarda yıllık bazda yüksek oranlarda artış trendi izledi.

Geçen yıl eylülde yüz­de 16 olan yıllık artış, büyük depremlerin yaşandığı Şubat 2023’ün baz etkisiyle bu yıl ay­nı ayda yıllık yüzde 25,8’le en yüksek düzeyi gördü. Peraken­de satışlarda mart ve nisanda da yüksek düzeyini koruyan yıllık artışlar, mayısta yüzde 6,5’le tek haneye indi. Haziran­da yüzde 9,1, temmuzda yüzde 5,8 artan perakende satışlar­daki yıllık artış ağustostaki çift haneli düzeyle eski ivmesini kazanmaya başladı.

Sanayi üretiminde ise son bir yılda aylar itibarıyla sade­ce şubatta çift haneli artış ya­şandı. Bu da önceki yılın aynı ayının baz etkisinden kaynak­landı. Sanayide bu yılın ikinci çeyreğinden itibaren kan kay­bı hızlandı. Nisanda yüzde 0,7 düşen üretim, mayısta yüzde 0,1’le yerinde saydı, haziranda yüzde 5, temmuzda yüzde 4 ve ağustosta yüzde 5,3 olmak üze­re son üç ayda ise kesintisiz dü­şüş süreci yaşadı.

Üretim 100 birimden 94,7’ye, tüketim 113,3’e

Takvim etkisinden arındı­rılmış perakende satış ve sana­yi üretim hacim endekslerinin Ağustos 2023 değeri 100 kabul edilirse, bu yılın ağustos ayın­da perakende satışların hac­mi 113,3’e yükselirken, sanayi üretiminin hacmi ise 94,7’ye geriledi. Başka deyişle bir yıl önce 100 birim olan sanayi üretimi 94,7’ye gerilerken, pe­rakende tüketim ise 100 birim­den 113,3 birime yükseldi.

Perakende satış ve sanayi üretim endeksleri bu yıl ma­yısa kadar olan dönemde iniş ve çıkış bazında genelde para­lel seyir izlerken, hazirandan itibaren perakende satışlar­da yukarı, sanayi üretiminde aşağı yönlü seyir güçlendi ve makas giderek açıldı. Son üç ayda belirginleşen bu seyirle, başlangıçta 100 kabul edilen değere göre perakende satış­lar ve sanayi üretimi endeks­leri arasındaki fark ağustosta 18,6 puana ulaştı.

Sanayide kan kaybı devam ederken, ağustosta yeniden iv­me kazanarak çift haneli artış kaydeden toplam perakende satışlar; tekstil, giyim, ayak­kabı dışındaki tüm harcama gruplarında hızlandı.

Ağırlık açısından en büyük paya sahip olan gıdada tem­muzda yüzde 8 olan yıllık ar­tış, ağustosta yüzde 11,3’e yük­seldi. Ağustosta yıllık baz­da en yüksek artış ise yüzde 32,4’le bilgisayar, kitap, ile­tişim aygıtları gibi ürünlerin satışında yaşandı. Artış ora­nında bunu yüzde 20,1’le pos­ta yoluyla veya internet üze­rinden satışlar, yüzde 17 ile gıda dışı tüketim maddeleri (akaryakıt hariç) izledi.

Ağustosta satışlar; eczacılık, tıbbi, optik, kozmetik ve kişisel bakım ürünlerinde yüzde 16,9, ses ve görüntü cihazları, hır­davat, boya ve cam, elektrikli ev aletleri, mobilya vb. ürünle­rin yer aldığı grupta yüzde 6,9 artış yaşandı. Önceki aylarda sürekli düşüş yaşanan akarya­kıt satışlarında ağustos ayın­da geçen yılın aynı ayına göre yüzde 2 artış yaşandı.

Satışları bu yıl nisandan itibaren hız kesen, haziran­da yüzde 1,6 ile düşüşe geçen, temmuzda da yüzde 0,7 dü­şen tekstil, giyim, ayakkabı ise ağustosta yüzde 0,9 ile yıllık bazda düşüş yaşanan tek har­cama grubu oldu.