Sıkı para politikası sektörlere fren yaptırdı

Uygulamada bir yılı dol­duran parasal sıkılaş­tırma esaslı ekonomik programın uygulama sürecin­de oluşan “yüksek faiz – düşük kur” koşullarında ekonomide fren eğilimi, temmuz ayı itiba­rıyla daha da somutlaştı.

Merkez Bankası’nın reel ke­sim güveni ve imalat sanayiin­de kapasite kullanımı ile Tür­kiye İstatistik Kurumu’nun (TÜİK) hizmet, ticaret ve in­şaat sektörlerine ilişkin güven endekslerinin temmuz ayı so­nuçları yayımlandı. Ekono­minin lokomotifi konumun­daki imalat sanayiinin kapasi­te kullanımında düşüş devam ederken, reel sektörün yanı sı­ra hizmetler, ticaret, inşaat gi­bi temel sektörlerde de güven geriledi. Endekslerde düşüş ivmesinin, yerel seçimlerden bu yana arttığı, özellikle reel kesim güveninin 4 yıl sonra ilk kez 100 baz değerinin altına indiği dikkati çekti.

Temmuz İktisadi Yönetim Anketi’nde sanayicilerin sek­töründeki genel gidişata iliş­kin algıları ile iç piyasa ve ih­racat siparişleri, birim mali­yetler gibi faktörlere ilişkin son üç aylık dönem değerlen­dirmeleri ve gelecek üç aya ilişkin beklentilerinde iyim­serlik hazirana göre azaldı.

İmalatta kapasite kullanımı düştü

Merkez Bankası’nın tem­muz ayında 1.778 imalat sanayi işyerinde gerçekleştirdiği İk­tisadi Yönelim Anketi’nin so­nuçlarına göre, mevsimsel et­kilerden arındırılmış kapasite kullanım oranı, önceki aya gö­re 0,3 puan daha düşerek yüz­de 75,9’la son 11 ayın en düşük düzeyine indi. Yerel seçimle­rin yapıldığı mart ayında yüz­de 77,2 olan kapasite kullanı­mı nisanda yüzde 77’ye, ma­yısta yüzde 76,6’ya, haziranda 76,2’ye gerilemişti. Böylece imalat sanayiinin kapasite kul­lanımında son dört aydaki dü­şüş 1,3 puana (yüzde 1,7) ulaştı.

Mevsimsel etkilerden “arın­dırılmamış” kapasite kullanım oranı da temmuzda önceki aya göre 0,4 puan düşerek yüzde 75,9 olurken, buna göre alt sek­törler içinde en yüksek kapasi­te kullanımı yüzde 83’le ağaç, yüzde 82,2 ile kâğıt ve yüzde 81,5’le içecek imalatında ger­çekleşti, en düşük kapasite ile çalışan alt sektörler ise yüzde 61,7 ile deri, yüzde 62,3’le te­mel eczacılık, yüzde 71,3’le fab­rikasyon metal ürünleri oldu.

Önceki aya göre kapasite kulla­nımı en fazla düşen alt sektör­ler yüzde 11,5’le temel eczacı­lık, yüzde 3,1’le bilgisayar, yüz­de 2,8’le deri olurken, en fazla artışlar yüzde 3,4’le motorlu kara taşıtları, yüzde 2,9’la diğer ulaşım araçları ve yüzde 2,8’le kayıtlı medyanın basım ve ço­ğaltımında görüldü.

Reel sektör güveninde 4 yılın en düşük düzeyi

Ölçüm yapılan dört temel sektörde güven, önceki aya göre geriledi ve güven düze­yi, yerel seçimlerin yapıldı­ğı mart ayındaki düzeylerin önemli oranda altına indi.

Reel Kesim Güven Endek­si, önceki aya göre 2,5 puan düşerek 100,3 olurken, sektö­rün asıl baz alınması gereken mevsimsellikten arındırıl­mış güven endeksi de 1,8 puan düşerek 98,7’ye indi. Böylece söz konusu endeks 4 yılın ar­dından ilk kez 100 baz değeri­nin altına inmiş oldu. En son Temmuz 2020’de 99,4’le baz değerin altında bulunan en­ en­deks izleyen dönemde sürekli bunun üzerinde seyretmişti.

Yerel seçimlerin yapıldığı mart ayında pozitif beklenti­lerde artışın etkisiyle 1,5 pu­an yükselerek 103,5’e çıkan mevsimsellikten arındırıl­mış Reel Kesim Güven En­deksi, nisanda da bu düzeyde kalmış, mayısta 102,4’e, ha­ziranda da 100,5’e gerilemiş­ti. Söz konusu endekste yerel seçimlerden bu yana geçen dört aydaki gerileme 4,8 pua­na (yüzde 4,5) ulaştı. Reel ke­simin mevsimsellikten arın­dırılmış güven endeksi tem­muz itibarıyla bir yıl önceki düzeyinin de 6,2 puan (yüzde 5,9) altına indi.

Diğer temel sektörler

Temmuz ayında mevsimsel etkilerden arındırılmamış gü­ven endeksleri hizmet sektö­ründe yüzde 1,1 düşüşle 114,1’e, perakende ticaret sektöründe yüzde 1,6 düşüşle 107,1’e, inşa­at sektöründe yüzde 0,9 düşüş­le 87,1’e geriledi. Temmuzdaki düşüşe rağmen hizmetler gü­ven endeksi 2023 sonu düzeyi­nin yüzde 1,6 üstünde kalırken, perakende ticarette yedi ayda yüzde 8,3, inşaat sektöründe yüzde 1 gerileme yaşandı. Son bir yılda da güven endeksleri hizmetlerde yüzde 2,7, pera­kende ticarette yüzde 6,6, inşa­atta yüzde 1,1 geriledi.

Güven endeksleri seçimlerin yapıldığı mart ayından bu yana ise reel kesimde yüzde 4,6, hiz­met sektöründe yüzde 5,3, pe­rakende ticarette yüzde 5,5, in­şaatta yüzde 1,7 düşüş kaydetti.

 İmalatta son 3 ay nasıl geçti?

 Sanayi dalındaki genel gidişat konusunda bir ay öncesine kıyasla daha iyimserlerin oranı haziranda yüzde 8 olan oranı, temmuzda yüzde 6’ya kadar geriledi, “daha kötü” diyenler 15,3’ten yüzde 20,2’ye çıktı. Son üç ayda üretim hacminin artıranların önceki ay yüzde 23,1 olan oranı temmuzda yüzde 19,8’e geriledi, düşürenler yüzde 15,6’dan yüzde 21,3’e yükseldi. Son üç ayda iç piyasadan sipariş miktarı artanlar yüzde 18,2’den yüzde 15,4’e geriledi, azalanlar yüzde 20,3’ten yüzde 27,3’e yükseldi.

Son üç ayda ihracat siparişleri artanların öneki ay yüzde 19,9 olan oranı yüzde 18,9’a geriledi, azalanların oranı yüzde 19’dan yüzde 22,8’e tırmandı. Şu anda kayıtlı iç piyasa siparişlerinin miktarı konusunda işyerlerinin yüzde 74’ü “normal” derken, normalin altında olduğunu bildirenlerin önceki ay yüzde 20,2 olan oranı yüzde 22,5’e çıktı. İhracat siparişlerinin normalin altında olduğunu bildiren işyerlerin oranı da yüzde 20,7’den yüzde 22’ye yükseldi.

Gelecek 3 ayda ne bekleniyor?

 İşyerlerinin yüzde 26,5’i iç piyasa siparişlerinin artacağını, yüzde 58,4’ü değişmeyeceğini yüzde 15,1’i düşeceğini öngörüyor. İhracat siparişlerinde artış bekleyenler yüzde 27,9, aynı kalacak diyenler yüzde 59,2, düşüş bekleyenler yüzde 12,9. Üretim hacmi için artacak diyenler yüzde 30, aynı kalacak diyenler yüzde 57,9, düşüş diyenler yüzde 12,1. Ortalama birim maliyetlerde artış bekleyenler yüzde 59, düşüş bekleyenler yüzde 7,2. Satış fiyatlarında artış öngörenler yüzde 36,4, düşüş diyenler yüzde 7,6. İstihdam artışı öngörenler yüzde 14,8, azaltım öngörenler yüzde 5,7.

 Yatırımda fren eğilimi güçleniyor

 İktisadi Yönelim Anketi, sanayicilerin ileriye yönelik yatırım eğiliminin aylar itibarıyla giderek zayıfladığını ortaya koydu. Gelecek bir yılda önceki bir yıla kıyasla daha fazla sabit sermaye yatırımı öngören sanayicilerin nisanda yüzde 30’la son on iki ayın en yüksek düzeyini gören oranı, mayısta yüzde 27,2’ye, haziran ayında yüzde 24’e, temmuzda yüzde 23,1’e kadar düştü. Temmuzda yüzde 13,1’lik bir kesim gelecek bir yılda yatırımları kısma yönünde eğilim bildirdi. Sanayicilerin enflasyon beklentisindeki düşüş ise devam ediyor. Gelecek on iki ayda üretici fiyatları bazında (ÜFE) yıllık enflasyon beklentisi de nisan ayındaki yüzde 55,5 düzeyinden mayısta yüzde 54,6’ya, haziranda yüzde 53,6’ya, temmuzda yüzde 51,8’e kadar indi.