Sigortalı istihdam azaldı emekli ordusu büyüdü
Sigortalı çalışan sayısı bir yılda 586 bin kişi azalırken, emekliler 2,2 milyon arttı. Ekonomide daralma, kayıt dışılıkta artış gibi faktörlerin etkisiyle sigortalı çalışan sayısında düşüş, emekli sayısında ise artış devam ediyor. Sosyal güvenlikte 1,63’e kadar inen aktif sigortalı/emekli dengesi alarm veriyor.
Sosyal Güvenlik Kurumu’nun (SGK) en son yayımladığı şubat ayı istatistiklerine göre adına Kurum’a prim yatırılan aktif sigortalıların, Şubat 2023 itibarıyla 25 milyon 682 bin 441 olan toplam sayısı, bir yılda 585 bin 841 kişi azalarak bu yıl aynı tarihte 25 milyon 96 bin 600’e geriledi. Bu sayıya çıraklar, muhtarlar, stajyer ve kursiyerler, tarımda kendi adına sigortalılar ve yurt dışı topluluk çalışanları da dahil bulunuyor.
Buna karşılık Kurum’dan aylık alan emekliler ile malullük, ölüm, sürekli iş görmezlik aylık ve geliri alanların dosya bazında toplam sayısı yüzde 16,6 oranında 2 milyon 184 bin 547 artarak 15 milyon 351 bin 511’e yükseldi. Bu kapsamda aylık ve gelir alanların toplam sayısı da yüzde 15,6 oranında 2 milyon 179 bin 537 kişilik artışla 16 milyon 154 bin 322’ye ulaştı. Bir dosya kapsamında birden fazla aylık ve gelir alan kişi olduğu için hak sahibi kişi sayısı bunun da üzerinde bulunuyor.
10 emekliye sadece 16 çalışan
Adına prim yatırılan sigortalı sayısının, dosya bazında aylık ve gelir alanlara bölünmesiyle bulunan “aktif/pasif dengesi”, bir emekliye düşen sigortalı çalışan sayısını gösteriyor. Ekonomi çevrelerinde, bir sosyal güvenlik sisteminin sağlıklı işlemesi için ideal aktüeryal denge olarak “ortalama 4 aktif çalışana 1 emekli” düşmesi gerektiği genel kabul görüyor.
Sosyal güvenlikte sigortalı çalışan/emekli oranının tarihi dip noktaya indiği görülüyor. 2022 sonunda 2,01 düzeyinde bulunan, 2023 sonunda 1,66’ya gerileyen bu dengenin bu yıl şubat sonunda 1,63’e kadar indiği dikkati çekiyor. Bu da Sosyal Sigortalar Kurumu (SSK), Bağ-Kur ve Emekli Sandığı’nın “SGK” şeklinde tek çatı altında toplandığı 2007 yılından bu yana gerçekleşen en düşük oran.
İşçi, esnaf azalırken memur sayısı arttı
Şubat 2024 itibarıyla aktif sigortalıların 22 milyon 806 bin 626’sını uzun vade sigorta kolları kapsamındaki “zorunlu” sigortalılar oluşturuyor. Yeni mevzuatta “4/a” olarak tanımlanan eski SSK’lı 16 milyon 239 bin 839 sigortalı ile “4/b” olarak tanımlanan 2 milyon 456 bin 440 BağKur’lu esnaf ve “4/c” olarak tanımlanan Emekli Sandığı kapsamındaki 3 milyon 650 bin 701 memurun yanı sıra, 437 bin 761 tarım Bağ-Kur’lusu ve 21 bin 885 muhtar da bu kapsamda.
Şubat sonu itibarıyla son bir yılda 4/a kapsamındaki özel sektör çalışanlarının sayısı yüzde 3,3 oranında 560 bin 52, 4/b kapsamındaki esnaf sayısı da yüzde 4,6 oranında 117 bin 450 kişi azalırken, 4/c kapsamındaki memurların sayısında yüzde 11,5 oranında 376 bin 903 kişilik artış oldu.
Sigortalı özel sektör çalışanları ve esnaf sayısındaki azalmada kapanan işyerleri ya da kayıt dışı çalıştırmanın artması; memur sayısındaki artışın ise kamudaki sözleşmeli personelden bir bölümünün memur kadrolarına geçirilmesinden kaynaklandığı tahmin ediliyor. Bu arada yine zorunlu sigortalılık kapsamında yer alan tarım Bağ-Kur’lusu çiftçi sayısının son bir yılda 49 bin 959 kişi ve muhtar sayısının da 3 bin 825 kişi azaldığı görüldü. Böylece zorunlu sigortalılık kapsamındaki çalışanların toplam sayısı net olarak 354 bin 383 kişi azaldı.
Çırak sigortalılığında da düşüş
Adına prim yatırılan diğer aktif sigortalılardan stajyer ve kursiyerlerin sayısı son bir yılda 152 bin 419 kişi azalarak 1 milyon 292 bin 672’ye, çırak sayısı 93 bin 137 azalarak 514 bin 999’a, Türk işverenlerin başka ülkelerde üstlendiği işlerde çalıştırdığı “yurt dışı topluluk” tanımına giren sigortalıların sayısı 1.868 kişi azalarak 13 bin 277’ye, 4/a’ya göre istihdam edilen tarım çalışanlarının sayısı 4 bin 77 kişi azalarak 17 bin 81’e geriledi. Ayda 10 günden az çalıştırılanlar, ceza ve tevkif evleri bünyesinde çalıştırılan tutuklu ve hükümlüler ve kamu idarelerinde iş akdi askıda olanların da içinde yer aldığı “diğer sigortalılar”ın sayısı ise 20 bin 43 kişi artarak 451 bin 945’ye ulaştı.
Emekli artışında EYT faktörü
Emekli sayısında yaşanan artışın büyük bölümü, sayıca da en büyük bölümü oluşturan 4/a kapsamındaki özel sektör çalışanlarından kaynaklandı. Özel sektörden emekli olanların sayısı bir yılda 1 milyon 932 bin 257 kişi artarak 10 milyon 783 bin 748’e yükseldi. Aktif sigortalı sayısındaki sert düşüşte olduğu gibi emekli sayısındaki artışta da 2023 yılında EYT düzenlemesinden yararlanan özel sektör çalışanları etkili oldu.
Düz emekli 11,6 milyon
Son bir yılda 160 bin 322 kişi artan Bağ-Kur emeklilerinin sayısı 2 milyon 879 bin 704’e, 86 bin 958 kişi artan memur emeklisi sayısı da 2 milyon 490 bin 870’e ulaştı. Şubat sonu itibarıyla SGK’dan aylık ve gelir alan 16 milyonun üzerindeki nüfusun 11 milyon 606 bin 267’sini “yaşlılık aylığı” alanlar (normal emekliler) oluşturuyor.
Bu gruptakilerin sayısı son bir yılda 2 milyon 86 bin 899 kişi arttı. İkinci büyük grubu oluşturan ölüm aylığı alanların sayısı 90 bin 488 kişi azalarak 4 milyon 218 bin 506’ya, sürekli iş görmezlik geliri alanlar 552 kişi artarak 101 bin 598’e, sürekli iş görmezlik ölüm geliri alanlar 1.628 kişi artarak 87 bin 666’ya, vazife malulü aylığı alanlar 339 kişi artarak 15 bin 511’e ulaşırken, malullük aylığı alanların sayısı 369 kişi azalarak 124 bin 774’e geriledi.
2 milyona yakın çalışan emekli var
Emekli olduğu halde, tekrar bir işte çalışanların sayısı son bir yılda 988 bin 809 kişi artarak 1 milyon 908 bin 928’e yükseldi. Geçen yılın şubat ayında çalışan emekli sayısı 920 bin 119 kişi düzeyindeydi. Buna göre son bir yılda emekli olanların yüzde 47,4’ü tekrar çalışmaya başladı. Başka deyişle son bir yılda emekli olan yaklaşık her iki kişiden biri yeniden iş başı yaptı.
Çalışan emekli sayısını büyük oranda, EYT’den yararlanıp emekli olduktan sonra yeniden çalışma hayatına dönenler artırdı. Emekli olduktan sonra özel sektörde çalışmaya devam edenlerin, emekli aylıklarını alırken, yeni işindeki prime esas kazancının yüzde 32’si oranında sosyal güvenlik destek primi ödemesi gerekiyor. SGK verilerindeki “çalışan emekli” sayısı sosyal güvenlik destek primi ödemeleri bazında derlendiği için, bu sayı kayıt içi çalışanları gösteriyor. Emekli olduktan sonra çeşitli işlerde sigortasız çalışan önemli sayıda bir emekli kesimin de olduğu belirtiliyor.