SGK’nın açığı küçüldü bütçeye yükü büyüdü

Sosyal Güvenlik Kuru­mu’nun (SGK) açığı ilk yedi ayda yaklaşık yüz­de 96 oranındaki rekor küçül­me ile 1 milyar TL dolayına ge­rileyerek neredeyse kapanma noktasına geldi. Ancak devlet­çe üstlenilen ödemeler dola­yısıyla bütçeden SGK’ya ya­pılan transferler ise aynı dö­nemde hızla büyüyerek 834 milyar liraya ulaştı.

SGK, “Dağıtım” (pay as you go) modeline göre aktif çalı­şanlardan topladığı primler­le emekli aylığı ödeyip aktif ve pasif sigortalılar ile bakmak­la yükümlü oldukları kişilerin sağlık giderlerini karşılıyor. Dolayısıyla temel aktüeryal dengeye; prim geliri/aylık ve sağlık ödemesi bazında bak­mak gerekiyor. Ancak bunun dışında, çeşitli sosyal kesim­lere yönelik olarak devletçe üstlenilen, merkezi yönetim bütçesinden karşılanan ve SGK eliyle yapılan çeşitli öde­meler ise bu tabloya farklı bir boyut kazandırıyor.

7 aylık prim geliri 1,5 trilyon TL

Temmuz 2024 itibarıyla SGK’ya prim ödeyen aktif si­gortalı sayısı 18 milyon 372 bin 784’ü 4/a kapsamındaki özel sektör çalışanı, 3 milyon 644 bin 71’i 4/c’li memur, 3 milyon 33 bin 638’i de 4/b kapsamı esnaf olmak üze­re toplam 25 milyon 50 bin 493 kişi. Aktif sigortalılar­dan ocak- temmuz dönemin­de yapılandırmalar da dahil elde edilen toplam prim ge­liri geçen yılın eş dönemine göre yüzde 99,8 artışla 1 tril­yon 513,2 milyar liraya ulaştı. Buna göre SGK’nın yedi ay­da çalışan başına elde ettiği ortalama sigorta primi geliri geçen yılın eş dönemine gö­re yüzde 98,6 artarak 60 bin 404 lira oldu.

SGK’ya prim ödeyenler ara­sında emekli olup tekrar ça­lışanlar da bulunuyor. 1 mil­yon 810 bin 339’u erkek, 221 bin 755’i kadın olmak üzere emekli durumdaki toplam 2 milyon 32 bin 94 kişi kayıtlı işlerde çalışıyor ve bu kişiler adına her ay düzenli olarak, brüt kazancının yüzde 32’si oranında sosyal güvenlik des­tek primi (SGDP) yatırılıyor.

16,4 milyon kişiye aylık ödemesi

Aynı dönemde SGK, emekli ve hak sahibi konumundaki 16 milyon 437 bin 571 kişiye top­lam 1 trilyon 428,3 milyar lira tutarında aylık ve gelir ödedi; kişi başına yedi aylık ortala­ma ödeme yüzde 80,8 artışla 86 bin 891 TL’ye geldi.

Temmuz itibarıyla aktif si­gortalılar, emekliler, bunla­rın bağımlıları ve devralınan özel sandıklarından gelenler­le birlikte toplam 76 milyon 40 bin 370 kişi “sosyal güven­lik kapsamı”nda ve SGK’dan sağlık hizmeti alabiliyor. SGK’nın yedi aydaki sağlık ödemeleri ise yüzde 85,4 ar­tışla 517,3 milyar lira oldu. Böylece Kurum’un emekli ay­lığı ve sağlık giderleri toplamı yedi ayda geçen yıla göre yüz­de 90,3 artışla 1 trilyon 945,6 milyar liraya ulaştı.

Prim/aylık dengesi lehte

İlk yedi ayda elde edilen prim geliri, aynı dönemde­ki aylık ödemelerinin yüz­de 105,9’u üzerinde gerçek­leşti. Buna göre SGK ödediği her 100 liralık emekli aylığına karşılık, 106 liralık prim geli­ri elde etti. Prim gelirlerinin aylık ödemelerini karşılama oranı geçen yıla göre 4 puan arttı. Söz konusu oran geçen yılın aynı döneminde yüzde 101,9 olmuştu.

Ancak prim gelirleri, emekli aylığının yanı sıra sağlık öde­mesi ile birlikte toplam öde­meye ise yetmiyor. Prim geli­rinin toplam geliri karşılama oranı ise yükseliyor. Geçen yı­lın ilk yedi ayında yüzde 74,1 olan prim gelirlerinin toplam aylık ve sağlık ödemelerini karşılama oranı bu yıl aynı dö­nemde yüzde 77,8’e çıktı.

Temel dengede son 22 yıl

SGK’nın 2002’de yüzde 88,8 olan toplam prim geli­rinin toplam emekli aylığı ödemelerini karşılama ora­nı 2021’de yüzde 108,4’e yük­seldi, 2022’de yüzde 108,3, 2023’te yüzde 106,3 oldu. Bu yılın ilk yedi ayı ortalama­sında yüzde 105,9 olarak ger­çekleşen söz konusu oran, aylık bazda ise temmuz iti­barıyla yüzde 114,9’a kadar çıktı. Dengenin SGK lehine gelişiminde, anılan dönemde emekli aylıklarındaki artışla­rın, ücret ve maaşlardaki ve dolayısıyla prim gelirlerinde­ki artışa göre daha düşük kal­masından kaynaklandı.

Prim gelirlerinin, aylık öde­mesi ve sağlık gideri toplamı­na oranı da 2002-2023 dö­neminde yüzde 61’den yüzde 76,4’e çıktı. Bu yıl temmuz­da aylık bazda 86,6’ya ka­dar yükselen söz konu oran, ocak-temmuz dönemi ortala­masında yüzde 77,8 düzeyin­de gerçekleşti.

Yedi aylık açık 1,2 milyar TL

Yılın ilk yedi ayında prim gelirleri-aylık ödemele­ri ve sağlık giderleri dengesi önemli oranda lehte gelişen SGK’nın açığı hızla küçüle­rek adeta yok denecek bir dü­zeye indi. Bu dönemde ken­di prim gelirlerinin yanı sıra, devlet katkısı, faturalı öde­meler ve ek karşılık, ek öde­me gibi kalemlerle bütçeden aktarılan tutarlar ve diğer ge­lirlerle Kurum’un toplam ge­liri yüzde 92,4 artışla 2 tril­yon 157,9 milyar lira oldu.

Ay­nı dönemde SGK’nın emekli aylığı ve sağlık ödemeleri dı­şında bütçeden aktarmalar yoluyla yaptığı ödemeler de dahil toplam gideri ise yüzde 87,6 artışla 2 trilyon 159,1 mil­yar liraya ulaştı. Bu gelişme­lerle SGK’nın yedi aylık açı­ğı geçen yılın aynı dönemine göre yüzde 95,9 küçülerek 1,2 milyar lira ile adeta kapanma noktasına geldi.

SGK’nın gelir gider den­gesindeki açık küçülürken, emekli aylığı ve sağlık ödeme­lerinin prim geliri ile karşı­layamayan kısmının finans­manı ve devletçe üstlenil­miş çok sayıdaki diğer ödeme için bütçeden Kurum’a yapı­lan aktarmalar hızla büyü­meye devam etti. Söz konu­su transferler ocak-temmuz döneminde geçen yılın eş dö­nemine göre yüzde 84,8 artış­la 834,1 milyar liraya ulaştı. SGK’ya bu yıl yedi ayda yapı­lan bütçe transferleri, geçen yılın tümündeki tutarı nere­deyse yakaladı. Geçen yıl ilk yedi ayda 451,3 milyar lira olan söz konusu transferler, yılın tümünde 849,8 milyar lira olmuştu.

Bütçeden SGK’ya yapılan transferlerin başında; Ku­rum’dan gelir ve aylık alan­lara her ay ödenen tutarla­ra göre belirli oranlarda Ha­zinece yapılan “ek ödeme” ve SGK’nın aylar itibarıyla tah­sil ettiği malullük, yaşlılık ve ölüm sigortaları ile sağlık si­gortası primlerinin dörtte biri oranında yapılan “devlet kat­kısı” geliyor. Ayrıca ödeme gü­cü olmayanların Genel Sağlık Sigortası (GSS) primleri ve yatırım teşvikleri kapsamın­da devletin üstlendiği sigor­ta primi işveren payı karşılığı aktarılan tutarlar; makam, gö­rev, temsil tazminatları; terör emsal tazminatları, harp ma­lullüğü zamları, emekli ikra­miyeleri vb. ödemelerin karşı­lığı olarak Hazinenin Kuruma yaptığı “faturalı ödemeler” ile açık finansmanı da bu kap­samda yer alıyor.

Devletçe üstlenilen söz ko­nusu ödemeler aslen merke­zi yönetim bütçesinden karşı­landığı için SGK sadece aracı­lık etmiş oluyor. Bu ödemeler Kurum’un hem gelir hem gi­der hanesinde yer aldığı için SGK’nın kendi kar-zarar tab­losuna etki nötrleşiyor. Ancak söz konusu transferlerin hac­mi, genel anlamda sosyal gü­venlik sisteminin devlete yü­künü yansıtıyor.