SGK’nın 2022 açığı 39,7 milyar TL

Türkiye'de dağıtım (pay as you go) modeline göre işleyen sosyal güvenlik sisteminde aktif çalışanlardan sağladığı prim gelirleriyle, emeklilere aylık ödeyen SGK, 2022 yılında bütçeden yapılan rekor transferlere rağmen 39,7 milyar TL açık verdi.

Kurumun açığı önceki yıla göre yüzde 83,8 büyüdü. Emeklilikte yaşa takılanlar (EYT) düzenlemesi ile toplamda 5 milyon kişiye daha emeklilik yolu açılırken, geçmiş yıllarda emeklilikte yaş haddi olmaması, kısa çalışma süreleri sonunda emekli olunabilmesi, ekonominin bunu karşılayacak istihdam artışını sağlayamaması, istihdamda kayıt dışılık, uzayan insan ömrü, yaşlanan nüfus, artan işsizlik gibi nedenlerle ortaya çıkan çalışan-emekli dengesizliği yüzünden sosyal güvenlik sisteminin açıkları ve kamu maliyesine yükü artmaya devam ediyor.

2022’de 40 milyara yakın açık

SGK’nın prim geliri geçen yılın tümünde yüzde 70,6 artışla 715 milyar lira olurken, yapılandırma gelirleri yüzde 57 azalarak 9,1 milyar, tahsil ettiği idari para cezaları, faiz gelirleri, taşınır ve taşınmaz gelirleri, kira gelirleri ve katılım paylarından oluşan diğer gelirleri de yüzde 13,5 azalarak 15,4 milyar liraya geriledi.

Buna karşılık; SGK’nın aylar itibariyle tahsil ettiği malullük, yaşlılık ve ölüm sigortaları ile ve sağlık sigortası primlerinin 1/4'ü oranında Kuruma yapılan “devlet katkısı” yüzde 63,5 artışla 174,7 milyar lirayı buldu. Kurumdan gelir ve aylık alanlar ile hak sahiplerine her ay ödenen tutarlara göre belirli oranlarda yapılan ödemeler için Hazinece Kuruma yapılan “ek ödeme” yüzde 56,5 artışla 26,4 miyar; makam, görev, temsil tazminatları, terör emsal tazminatları, harp malullüğü zamları, emekli ikramiyeleri vb. tutarlardan oluşan faturalı ödemelerin karşılığı olarak Hazinece Kuruma yapılan “Faturalı ödemeler ve ek karşılık” transferi yüzde 12,8 artışla 59,5 milyar lira oldu. Geçen yıl devlet katkıları ile birlikte toplam geliri 1 trilyon 78,9 milyar lira olan SGK’nın büyük bölümü aylık ödemeleri ve sağlık harcamaları olmak üzere toplam gideri ise 1 trilyon 39,8 milyar liraya ulaştı. 2022’de SGK’nın açığının finansmanı için ayrıca 46,6 milyar lira aktarıldı.

Bütçeden sisteme bir yılda 389 milyar

Sosyal Güvenlik Kurumu’na (SGK), ek ödeme transferi, faturalı ödemeler, devlet katkısı, ödeme gücü olmayanların GSS primi ve teşvikler kapsamında aktarılan tutarlar ile açık finansmanından oluşan toplam bütçe transferleri, 2022 yılında yüzde 54,3 artarak 389 milyar liraya ulaştı. SGK verilerine göre söz konusu transferler yıldan yıla katlanarak büyüdü. 5510 sayılı yasa ile emeklilik yaşının yükseltildiği 2008 yılında 35 milyar lira düzeyinde bulunan sosyal güvenlik transferleri, 2009’da ilk kez 50 milyar lirayı, 2019’da 100 milyar lirayı aşmış, 2021’de 252,1 milyar lira olmuştu.

Aktüeryal denge ne durumda?

Bir sosyal güvenlik sisteminin mali bakımdan ayakta kalabilmesi için aktif sosyal güvenlik sistemine prim katkısı sağlayan çalışan sigortalıların sayısının, sistemden aylık alanların sayısına bölünmesi ile bulunan değerin (aktif/pasif dengesi) en az 4 olması uluslararası kriter olarak genel kabul.

Türkiye’de ise 2022 sonu itibarıyla sosyal güvenlik kapsamında muhtarlar, çıraklar, stajyerler ve yurt dışı topluluklar dahil adına prim ödenen toplam 26 milyon 344 bin 234 aktif sigortalıya karşılık, 13 milyon 933 bin 20 kişi emekli aylığı alıyor ve aktif/pasif oranı sadece 1,89. SGK’nın gelir-gider dengesinin bozulması ve devlete yükünün artmasında, bu rasyonun düşüklüğü etkili oluyor. EYT düzenlemesinden yararlanabilecek potansiyel 5 milyon kişi ve bunlardan 2023 yılında emekli olabilecek durumdaki 2 milyon 250 bin kişinin de aylık alanlara eklenmesiyle bu dengenin daha da bozulacağı belirtiliyor.

EYT’den kaç kişi yararlanacak?

TBMM’de kabul edilen EYT düzenlemesinden toplamda 5 milyon kişinin yararlanabileceği belirtiliyor. 2023 yılında emekliliğe hak kazanacak kişi sayısı ise 2 milyon 250 bin kişi dolayında. Yasadan herhangi bir yaş sınırı şartı aranmaksızın; 9 Eylül 1999 öncesinde işe girenler yararlanacak. 4/A (SSK) sigortalılarından kadınlarda 20, erkeklerde 25 yıllık sigortalılık süresi ve 5.000-5.975 arasında kademeli prim gün şartlarını yerine getirenler, 4/B (Bağ-Kur) ve 4/C (Emekli Sandığı) sigortalılarından da kadınlarda 20 tam yıl, erkekler de 25 tam yıl hizmeti olanlar aylığa bağlanabilecek.

Kaç milyon kayıt dışı çalışan var?

TÜİK verilerine göre Türkiye’de istihdamdaki nüfus 2022 son çeyreği itibarıyla 31,5 milyon kişi, buna karşılık SGK’ya kayıtlı toplam aktif sigortalı sayısı ise 26,3 milyon dolayında bulunuyor. Buna göre 5 milyona yakın kayıt dışı çalışan var ve adına sigorta primi ödenmiyor. Çalışma çağındaki 65 milyona yakın nüfusun 30 milyonu iş gücü dışında yer alırken, 35 milyon kişi olan iş gücünün de 3,5 milyonu aktif iş arayan işsizlerden oluşuyor. Öte yandan SGK, aktif sigortalılar, emekliler ve bağımlılarla birlikte toplam 75,5 milyona yakın kişiye sağlık hizmeti veriyor. Bu sayı da nüfusun yüzde 89’una denk geliyor.