Seyahat acentelerinde Vergi, Resim, Harç İstisna Belgesi ne işe yarar?
VERGİNİN GÜNDEMİ / Akif AKARCA
Dr. Mehmet ŞAFAK
02.01.2004 tarih ve 25334 mükerrer sayılı Resmi Gazete'de yayımlanan 5035 sayılı kanun ile 01.01.2004 tarihinden itibaren geçerli olmak üzere, 488 sayılı Damga Vergisi Kanunu'na eklenen ek 2'nci maddesinde ve aynı kanunun ile 492 sayılı Harçlar Kanunu'na eklenen ek 1'inci maddesinde, döviz kazandırıcı faaliyetlere ilişkin işlemlerin harçlardan, bu işlemlerle ilgili olarak düzenlenen kağıtların da damga vergisinden müstesna tutulacağı hükme bağlanmıştır. Anılan kanun hükümlerinde; bu maddelerin uygulanması bakımından döviz kazandırıcı faaliyetlerin neler olduğunun ve bu maddenin uygulanmasına ilişkin usul ve esasların Maliye Bakanlığı ile Dış Ticaret Müsteşarlığı tarafından birlikte tespit edileceği ifade edilmiştir.
Sözü edilen maddelerin uygulaması ile ilgili olarak 27.02.2004 tarih ve 25386 sayılı Resmi Gazete'de yayımlanan Döviz Kazandırıcı Faaliyetlerde Damga Vergisi ve Harç İstisnası Uygulaması Hakkında 1 Seri No'lu Tebliğ'de konuya ilişkin düzenlemeler yapılmış, daha sonra yayımlanan 2, 3 ve 4 no'lu tebliğlerle de 1 no'lu tebliğde açıklanan hususlarda bazı değişiklik ve ilave açıklamalar yapılmıştır. Anılan tebliğlerde; "döviz kazandırıcı faaliyet" tanımının, ihracat ile bu tebliğde sayılan diğer döviz kazandırıcı faaliyetleri kapsadığı açıklanmış ve diğer döviz kazandırıcı faaliyetlerin neler olduğu 1 no'lu tebliğin "3.2" numaralı bölümünde maddeler halinde sayılmıştır. Keza, anılan tebliğin "3.1" numaralı bölümünde ihracat ile ilgili açıklamalar yapılmış ve istisnaya konu olacak ihracat işlemlerinin neler olacağı, ihraca konu malın yurtiçinden tedarikine ilişkin işlemlerde düzenlenecek kağıtları ve işlemleri de kapsayacak şekilde, ayrıntılı olarak belirlenmiştir.
Tebliğin "3.2. Diğer döviz kazandırıcı faaliyetler" bölümünün "3.2.20." maddesinde; "Turizm müesseseleri ile seyahat acentelerinin yurtiçindeki ve yurtdışındaki turizm faaliyetleri sırasındaki yaptıkları döviz karşılığı hizmet satışları" döviz kazandırıcı faaliyet olarak belirtilmiştir. Döviz kazandırıcı hizmet ve faaliyetler çerçevesinde vergi, resim ve harç istisnasından yararlanmak isteyen firmalar, Dış Ticaret Müsteşarlığı'na müracaat ederek vergi resim harç istisnası belgesi almak zorundadırlar.
Aynı tebliğin "4. Uygulamaya ilişkin esaslar" bölümünün "4.1." maddesinde belirtildiği gibi; "(3.2)'de belirtilen diğer döviz kazandırıcı faaliyetler ile (3.1.8)'de belirtilen dahilde işleme belgesine konu faaliyetler için uygulanacak damga vergisi ve harç istisnası; ilgili kuruluşlarca, bu konuda düzenlenmiş bulunan "Vergi, Resim, Harç İstisnası Belgesi" veya "Dahilde İşleme İzin Belgesi"nin ibrazı üzerine, aşağıda açıklanan usul ve esaslar çerçevesinde başka bir belge aranmaksızın re'sen uygulanacaktır.
Ancak, damga vergisi ve harç istisnasının uygulanabilmesi için vergi ve harca konu işlemin, sözü edilen belgelerin geçerlilik süresi içerisinde yapılması şarttır. Belgenin alınmasından önce veya belgenin geçerlilik süresinin dolmasından sonra, belgeye bağlanan iş ile ilgili olarak yapılan işlemlere, damga vergisi ve harç istisnası tatbik edilmeyecektir.
Vergi, Resim, Harç İstisnası Belgesi almak amacıyla proje formu ekinde verilecek taahhütnamelere belge aranmaksızın re'sen damga vergisi ve harç istisnası tatbik edilecektir.
Dış Ticaret Müsteşarlığı'nca yayımlanan "İhracat, Transit Ticaret, İhracat Sayılan Satış ve Teslimler ile Döviz Kazandırıcı Hizmet ve Faaliyetlerde Vergi, Resim Ve Harç İstisnası Hakkında Tebliğ (İhracat: 2008/6)" de;
- Döviz kazandırıcı hizmet ve faaliyetlerin finansmanında kullanılmak kaydıyla bankalarca kullandırılan her türlü sevk öncesi ve sevk sonrası krediler (Türk Eximbankın fon temini işlemleri, bu banka tarafından aracı bankalar vasıtasıyla kullandırılan krediler ve Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası'nca Türk Eximbanka açılan kısa vadeli senet reeskont kredileri ile Türk Parası Kıymetini Koruma hakkındaki mevzuat uyarınca ihracat taahhüdüne bağlı olarak kullandırılan altın kredileri dahil) ve firmaların sağladıkları prefinansmanlar ile bunların geri ödenmesi,
- İhracatla ilgili işlem yapan bankaların (Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası dahil), faktoring şirketlerinin, sigorta şirketlerinin, noterlerin ve diğer kuruluşların ihracat, ihracat sayılan satış ve teslimler ile döviz kazandırıcı hizmet ve faaliyetlerle ilgili olarak yapmış oldukları bütün hizmet ve muameleler (Türk Eximbankın ihracat kredi sigortası/garantisi ile ilgili işlemleri dahil) dolayısıyla kendi lehlerine her ne nam ile olursa olsun nakden veya hesaben aldıkları paralar ve kambiyo işlemleri,
- Döviz kazandırıcı hizmet ve faaliyetler sebebiyle düzenlenen kağıtların
Banka ve sigorta muameleleri vergisinden, damga vergisinden, 492 sayılı Harçlar Kanunu gereğince alınan harçlardan müstesna olduğu belirtilmiştir.
Bu düzenlemelerden, turizm müesseseleri ile seyahat acentelerinin döviz kazandırıcı faaliyetleri çerçevesinde kullanacakları kredilere ve yurtdışındaki tur operatörleri veya kişilerle düzenleyecekleri kağıtlara vergi resim harç istisnasının uygulanacağı anlaşılmaktadır. Turizm müesseselerinin ya da seyahat acentelerinin bu döviz kazandırıcı faaliyetleri yürütebilmek amacıyla tedarik aşamasında tedarikçiler ile yapacakları işlemlere ilişkin olarak da vergi resim harç istisnasından yararlanıp, yararlanamayacakları konusunda ise 1 no'lu Döviz Kazandırıcı Faaliyetlerde Damga Vergisi ve Harç İstisnası Uygulaması Hakkında Tebliğ'de şu açıklamalar yapılmıştır:
"4.7. Diğer döviz kazandırıcı faaliyetlerde, belgeye bağlı olarak uygulanan damga vergisi ve harç istisnasının; belge sahibi yatırımcı, ihracatçı veya üstlenicinin belge kapsamındaki iş nedeniyle ihale makamı dışında kalan ve belge sahibi olmayan diğer kişi ve kuruluşlarla (taşeron, malzeme müteahhidi vb.) yapacağı muamelelere tatbiki mümkün değildir.
Ancak, belge kapsamındaki döviz kazandırıcı faaliyetlerde kullanılmak şartıyla, belge sahibi kişi veya kuruluşlardan temin edilecek mal, malzeme veya hizmet alımları damga vergisi ve harç istisnasından faydalandırılacaktır.
Bu durumda, döviz kazandırıcı faaliyetlerde, ihale makamı dışında kalan diğer işlem tarafları arasındaki muamelelere; her iki işlem tarafının da o işle ilgili olarak düzenlenmiş belgeye sahip olmasına bağlı olarak damga vergisi ve harç istisnası tatbik edilecektir."
Tebliğdeki bu düzenlemeler kapsamında, turizm müesseseleri ile seyahat acentelerinin yurt içindeki ve yurtdışındaki turizm faaliyetleri sırasındaki yaptıkları döviz karşılığı hizmet satışları döviz kazandırıcı faaliyet olarak sayılmış olmasına rağmen, sözü edilen faaliyeti yürütmek amacıyla tedarikçilerle düzenlenecek kağıtlara ve yapılacak işlemlere damga vergisi ve harç istisnasının uygulanabilmesi için her iki işlem tarafının da o işle ilgili olarak adlarına düzenlenmiş bulunan Vergi Resim Harç İstisnası Belgesi'ne sahip olmaları gerektiği ortaya çıkmaktadır. Nitekim Maliye Bakanlığı'nın görüş ve uygulaması da bu yöndedir. Dolayısıyla, seyahat acentelerinin döviz kazandırıcı faaliyetleri ile ilgili olarak otellerle ya da tur düzenlemesi için taşıyıcıyla yapacakları sözleşmelerde damga vergisi istisnasından yararlanabilmeleri için, tedarikçi konumundaki karşı tarafın da Vergi, Resim, Harç İstisna Belgesi'ne sahip olması şartı aranmaktadır. Ancak, bu durum uygulamada taraflarca yeterince kavranabilmiş gözükmemekte ve eleştiri ve tarhiyat konusu olabilecek farklı uygulamalar yapılabilmektedir. Öte yandan, bu döviz kazandırıcı faaliyetlerin yürütülmesi için zorunlu olan, tedarikçilerle yapılacak işlemler ve düzenlenecek kağıtlara istisna uygulanmaması yönündeki anlayış, tanınmış olan bu teşvik unsurunu olumsuz anlamda son derece sınırlamakta ve alınmış Vergi, Resim, Harç İstisna Belgeleri'nin bir işe yaramaması gibi bir sonuç doğurmaktadır.
Konunun, açıkladığımız yönleriyle de yetkililerce tekrar ele alınıp, değerlendirilmesinde ve gerekirse tebliğ değişikliğine gidilerek, tedarikçi aşamasında yapılacak işlemlerde karşı tarafın da belge sahibi olması şartının kaldırılmasında fayda vardır. Zaten ekonomik krizin önemli etkilerinin hissedildiği ve ülkeye döviz girişinin sağlanabilmesi için Varlık Barışı düzenlemelerinin yapıldığı bir ortamda turizm müesseselerinin ve seyahat acentelerinin ülkemize döviz kazandırmalarını daha da teşvik edecek bu adımlar atılmalıdır.