Sermaye piyasalarında teknolojik dönüşüm ve Merkezi Kayıt Kuruluşu
Bora Karaağaçlı - MKK Dış İlişkiler Direktörlüğü Kıdemli Uzmanı
Sermaye piyasası katlımcılarına takas ve saklama hizmetleri sunan merkezi saklama kuruluşları (MSK), küresel finans sisteminin pek ön plana çıkmayan, fakat piyasalardaki sistemik riski etkileyerek ülke risk primlerine doğrudan ve dolaylı etkileri olan önemli parçalarından biri. Merkezi Kayıt Kuruluşu AŞ. (MKK) ülkemizde kaydi menkul kıymetlerin ve bunlara bağlı hakların yatırımcı bazında elektronik ortamda izlendiği, Borsa İstanbul grubunun MSK’sı olarak 2005 yılından beri faaliyetlerini sürdürüyor.
MKK, İstanbul Uluslararası Finans Merkezi (İFM) eylem planı çerçevesinde başlatılan çalışmalar sonucunda katma değerli ürün ve hizmet geliştirme vizyonunu ana stratejisi haline getirdi. Kuruluş, birbiri ardına hayata geçirdiği ve yürüttüğü projeler sonucunda 2013 yılında TÜBİTAK tarafından Ar-Ge merkezi ünvanı verilen ilk sermaye piyasası kurumu oldu. Son beş yıl içerisinde ise kendi kaynaklarıyla geliştirdiği sistemlerin yurtdışında pazarlanması ve satışıyla birlikte değer zincirinin en üstündeki dünyanın sayılı MSK’ları arasında yerini aldı.
Kamuyu Aydınlatma Platformu (KAP), MKK’nın kamuoyu nezdinde tanınırlığı belki de en yüksek sistemi. Bilindiği gibi borsada işlem gören tüm şirketlerin kamuya açıklanacak her türlü bilgi ve belgelerini KAP’ta yayınlamaları kanuni bir zorunluluk. Haziran 2016’da hizmete sunulan KAP 4.0 ise bildirimlerin XBRL dilinde yapılması gibi gelişmiş özelliklerinin yanı sıra MKK’yı, şirketlerin bildirimlerini doğrudan hak sahibine, uçtan uca otomasyon ile sağlayan dünyadaki birkaç MSK’dan biri haline getirdi.
MKK’nın geliştirdiği yaygın kullanımdaki diğer bir yazılım da Elektronik Genel Kurul Sistemi (e-GKS). Ekim 2012’de hizmete giren sistemle pay sahipleri için genel kurul toplantılarına elektronik katılım ve oy kullanma olanağı sağlama zorunluluğu bulunan tüm şirketlerin toplantı süreçlerini A’dan Z’ye yönetebilmeleri olanaklı hale geldi. e-GKS ile pay sahipleri genel kurul toplantılarıyla ilgili SMS, e-posta ve SWIFT mesajları vasıtasıyla doğrudan bilgilendirilebiliyor. Toplantı dokümanlarına elektronik ortamdan ulaşılabilirken, elektronik vekâlet iletimi ile sistem üzerinden oy kullanılabiliyor. e-GKS’nin diğer gelişmiş özellikleriyse pay sahiplerinin şirket temsilcileriyle toplantı sırasında iletişim kurabilmeleri ve toplantıların merkezi sistem üzerinden canlı takip edilebiliyor olması. Getirdiği bu yeniliklerle son beş yılda özellikle yabancı yatırımcıların genel kurul katılım sayılarında önemli bir artışa neden olan e-GKS, MKK’nın yutdışına ihraç ettiği ilk yazılım olma özelliğini de taşıyor. Bu alandaki son gelişme e-GKS’nin Aralık 2018 itibariyle Endonezya sermaye piyasasında kullanıma hazır hale getirilmesiydi. 2019 yılında faaliyete geçirilecek olan Elektronik Yönetim Kurulu Sistemi (e-YKS) de yönetim kurulu kararlarının cep telefonu ve tabletler üzerinden elektronik imzayla onaylanması ve hukuki gecerlilige sahip olmasi gibi benzer gelişmiş imkanları yönetim kurulu toplantıları özelinde sunacak.
2013 yılında MKK sisteminde ihraç edilen pamuk üzerine elektronik ürün senetleriyle sermaye piyasalarımızda bir ilk gerçekleşmişti. Elektronik Ürün Senedi Merkezi (e-ÜRÜN) projesiyle MKK tarım ve finans sektörü arasında bir köprü oluşturdu. Böylece üreticiler MKK üyesi lisanslı depolarda tutulan ürünlerini temsil eden elektronik senetleri banka kredisi gibi finansal işlemlerde kullanabilme olanağına kavuştu.
Veri analitiği ve bilgi hizmetleri MKK’nın öncelikli iş alanlarının başında geliyor. Halihazırda MKK sisteminde hem yatırımcılar hem de finansal araçlarla ilgili önemli miktarda veri tutuluyor. Bu veriler Sermaye Piyasaları Veri Bankası (e-VERİ) platformu üzerinden piyasa katılımcıları, karar vericiler, düzenleyici kurumlar ve araştırmacılar gibi taraflarla paylaşılıyor. MKK’nın veri varlıklarını büyüten güncel bir gelişme ise Kasım 2018’de hizmete giren Veri Deposu Sistemi (e-VEDO) oldu.
Sistem türev araç piyasalarıyla ilgili sistemik riskin azaltılması amacıyla bu piyasalardaki işlemlerin raporlandığı ve ilgili taraflarla paylaşıldığı bir platform olma özelliğine sahip.
2018 yılsonu itibariyle teknoloji yoğun hizmetlerden elde ettiği gelirleri operasyonel gelirlerinin %10’undan fazlasına ulaşan MKK dünyadaki 130’u aşkın MSK arasında öncü kurumlardan biri konumuna geldi. Kuruluş, büyük veri, blokzincir, makine öğrenimi gibi yeni teknolojileri kullanarak geliştireceği sistem ve uygulamalarla ülke ekonomisine doğrudan ve dolaylı katkılar sağlamak amacıyla çalışmalarını sürdürmektedir.