Serbest meslek erbabının arabası
Uzun yıllar Maliye yaklaşımında yaya kuvvet olarak kabul edilen ve arabasının masraflarını gider yazamayan ama bisikletinin amortismanını düşebilen serbest meslek erbabı, 01.01.1999’dan bu yana bu olanağa da kavuşmuş ve biraz daha çağdaşlaşabilmiştir. Bu yılbaşı bu olanağın 20. yıl dönümüdür ve bence kutlanması da gerekir.
Ancak serbest meslek erbabının iş için harcayabileceği giderler maddesine bakarsak tam olarak çağdaşlaşabildiğini söylemek zordur. Örneğin serbest meslek erbabı öğleyin bürosunda yemek yiyemez veya işinde kullanmak üzere bir kravat satın alamaz. Serbest meslek erbabının işi ile ilgili beyaz gömleği olamaz. Müşterisini yemeğe götüremez. Hatta mesleki faaliyetlerinde yaşadığı riskleri sigorta ettiremez. Bunlar onun özel yaşamı ile ilgili şeylerdir ve gider yazılamaz. Muhasebeciler, avukatlar, mali müşavirler, beyaz gömlek ve kravatlarını hafta sonu piknikte kullanmak için satın aldıklarından gider yazamazlar.
Zaten defter-beyan sistemi ile gider yazılabilecek kalemler Gelir Vergisi Kanunu’nun 68. maddesinin bentlerine göre sınırlandırılmıştır. Yani serbest meslek erbabının, vergi kabahati işleme özgürlüğü de elinden alınmıştır. Bir başka deyişle bir serbest meslek erbabı, “ben şunu gider yazayım, incelemede eleştirilse bile, yargıda kazanırım” diye düşünemez.
Daha önce “Giderlere Özgürlük” başlığı altında yazdığım Gelir Vergisi Kanunu’nun 40. maddesine yönelik eleştirilerim, 68. madde için de geçerlidir. Bu maddenin de gözden geçmesi gerekmektedir.
Neyse ben de bu günkü yazımda serbest meslek erbabının binek araçlarını giderleştirme olanağına kavuşmalarının yıl dönümünün yaklaşması sebebiyle bu giderleştirmeye ilişkin önemli noktaları sıralayayım bari.
1. Binek aracının maliyet bedeli üzerinden envantere dahil edilmesi mümkün olup, bu aracın envanter defterine kayıt edilebilmesi için, ya satıcının faturası ya da -mükellef olmayan birisinden 2. el olarak satın alınmışsa- gider pusulası gerekmektedir.
2. Binek aracının 333 sıra No.lu Vergi Usul Kanunu Genel Tebliği'ne ekli listenin "6.1. Otomobiller ve taksiler (Jeepler ve arazi taşıtları dahil)" bölümünde değerlendirilerek, faydalı ömrünün 5 yıl, amortisman oranının ise %20 olarak dikkate alınması gerekmektedir. İlk yıl için kıst amortisman uygulaması yapılması gerekmektedir. İzleyen yıllarda amortisman gideri tam olarak düşülebilir. İlk yıl kıst amortisman uygulaması dolayısıyla giderleştirilemeyen amortisman tutarı son yılın amortismanına eklenerek giderleştirilir. Bu da bir başka garip uygulamadır, ilkeye aykırıdır.
3. Söz konusu araç için ödenen ÖTV ve KDV'nin maliyet bedeline eklenmesi veya gider olarak dikkate alınması ihtiyari olup, aracın maliyet bedeli üzerinden envantere dâhil edilmesi gerekmektedir. Serbest meslek erbabının şahsi aracını daha sonra envantere almasında olduğu gibi, aracın maliyet bedelinin tespit edilememesi veya bilinmemesi halinde, aracın alış tarihindeki rayice göre tahmin olunacak bedel ile envantere dâhil edilmesi de mümkündür.
4. Mesleki faaliyette kullanılmak üzere alınan ve envantere dahil olan taşıtların satılması durumunda envantere kayıtlı değer ile satış bedeli arasındaki tutarın, amortisman ayrılmış ise maliyet bedelinden ayrılan amortismanlar indirildikten sonraki kalan tutar ile satış bedeli arasındaki tutarın kâr veya zarar olarak tamamının serbest meslek kazancının tespitinde dikkate alınması gerekmektedir.
5. Envantere dahil edilen araca ilişkin olarak ödenen taşıt sigorta ve kasko sigorta giderleri ödendiği dönemin gideri olarak dikkate alınması gerekir.
6. Satın alınan binek otomobil için yüklenilen KDV'nin indirim konusu yapılması mümkün bulunmamaktadır. Ancak, söz konusu KDV gelir vergisinin tespiti bakımından doğrudan gider yazılabileceği gibi, otomobil maliyetinin bir unsuru olarak da dikkate alınabilecektir. Serbest meslek erbabının faaliyetinde kullanmak üzere aldığı binek otomobili satması halinde, %1 oranında KDV uygulanması gerekmektedir.
7. Araçların Satış, Devir ve Tescil Hizmetlerinin Yürütülmesi Hakkında Yönetmelik uyarınca serbest meslek erbabının kullandıkları araçlarını satış işleminin noterde yapılması gerekmektedir. Araçların satış, devir ve her türlü tescil işlemleri ile araç sahiplerinin tescile esas bilgileri Türkiye Noterler Birliğine ait Araç Sicil ve Tescil Sistemi'ne (ARTES), noterler tarafından kaydolunacaktır. Noterlerin satış işlemine ilişkin harç tutarının hesaplanmasında ise Türkiye Sigorta ve Reasürans Şirketleri Birliği’nin “Motorlu Kara Taşıt Araçları Kasko Değer Listesi“nde yazılı değer esas alınmaktadır. Eğer gerçek satış bedeli bu değerden farklı ise, satış dolayısıyla düzenlenecek serbest meslek makbuzu ile satış senedi arasında fark oluşmaması için noterde gerçek satış bedelinin satış senedine ayrıca yazdırılmasında fayda vardır.
8. Serbest meslek erbabı binek araçlarına ilişkin motorlu taşıtlar vergisini gider olarak yazamaz. Mali gücü yüksek saptamaya yol açan bu düzenlemenin Anayasa’ya aykırılığı ise bana göre açıktır.