Sektörlerin finansmana erişimi kısıldı
“Sıkı para” önlemlerinin başladığı Temmuz 2023’ten bu yılın nisan sonuna kadar olan 9 ayda bankacılık sektörü toplam kredi hacmi reel olarak yüzde 14,6 daraldı.
Geçen yıl temmuz sonundan itibaren uygulanan “seçici kredi ve miktarsal sıkılaştırma” önlemlerinin dokuz ayında, bankacılık sektörünün toplam kredi hacmi, cari büyümesi enflasyonun çok altında kalarak reel bazda yüzde 15’e yakın daraldı.
Ekonominin üretim ayağını oluşturan imalat sanayii, madencilik, tarım ve inşaat ile ticaret ve diğer hizmetler alt sektörlerinin neredeyse tümünün finansmana erişimi önemli oranda kısıldı, kredi hacimlerinde reel bazda daralma yaşandı. Üretici sektörlerin yanı sıra tüketici kredilerinin de kısıldığı bu dönemde, kredi kartı borçları ise reel bazda büyümeye devam etti.
Önlemler ve sonuç
Ekonomi yönetiminde geçen yıl haziran başında yaşanan görev değişiminin ardından enflasyonla mücadele için başlatılan “sıkı para” politikası kapsamında, iç talebi kontrol ve ekonomiyi soğutma amacıyla kredilere ilişkin düzenlemeler de devreye alınmıştı.
Para Politikası Kurulu’nun 20 Temmuz 2023 tarihli toplantısında, “makro finansal istikrarı güçlendirecek ve piyasa mekanizmalarının işlevselliğini artıracak sadeleşme sürecinin kademeli olarak sürdürülmesi” benimsenirken, bu doğrultuda kredilerle ilgili parasal sıkılaştırma sürecini destekleyecek nitelikte alınan kararlar izleyen dönemde art arta uygulamaya konulmuştu.
Ayrıca, enflasyonun kontrolü ve iç talebin dengelenmesi kapsamında kredi kartı nakit kullanımlarına ve kredili mevduat hesaplarına uygulanan faizler kademeli olarak yükseltilmiş, nakit avans kullanım limiti ve taksit sayısı aşağı çekilmiş, kredi kartı kullanımını baskılayıcı önlemler izleyen dönemde de devam etmişti.
9 aylık enflasyon yüzde 49,2 Kredi genişlemesi yüzde 18,7
Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurumu (BDDK) verileri, sıkılaştırma kararlarının alındığı Temmuz 2023 sonundan bu yılın nisan sonuna kadar olan dönemde bankacılık sektörü toplam kredi hacminin cari olarak yüzde 27,4’le enflasyonun çok altındaki bir artışla 13 trilyon 141,1 milyar liraya yükseldiğini gösteriyor.
Kredilerde gerçek değişimi görmek için cari artışın enflasyondan arındırılması gerekiyor. Türkiye İstatistik Kurumu’nun (TÜİK) Tüketici fiyat endeksinde (TÜFE) Temmuz 2023-Nisan 2024 döneminde yaşanan artış ise yüzde 49,2. Cari kredi genişlemesi aynı dönemdeki enflasyonla indirgendiğinde toplam kredi hacminin dokuz ayda reel olarak yüzde 14,6 daraldığı görülüyor.
İmalat sanayiinde durum
Birçok alt sektörü, üretimi ve yatırımları, milli gelire katkısı ile en stratejik sektör sayılan ve toplam pastada en büyük paya sahip olan imalat sanayiinin kredi hacmi anılan dokuz aylık dönemde cari olarak yüzde 30,5 ile enflasyonun altında bir genişleme kaydederek 2 trilyon 982,7 milyar lira oldu. Enflasyondan arındırıldığında, imalat sanayiinin kredi hacminde reel bazda yüzde 12,5 oranında bir daralma olduğu görüldü. İmalat sanayii alt sektörlerinin tümünün kredi hacimleri bu dönemde reel olarak daraldı.
Alt sektörler içinde en büyük kredi hacmine sahip metal ana sanayinin bakiyesi nisan sonu itibarıyla 531,5 milyar TL, dokuz aydaki reel daralma yüzde 11,5 oldu. Kredi hacmi büyüklüğünde ikinci sırada yer alan tekstil, nisan sonu itibarıyla 411,3 milyar liralık bir kredi hacmine sahip olurken, bu dönemde reel yüzde 19,1 oranı ile en fazla kredi daralmasını yaşayan alt sektör oldu.
Temmuz 2023-Nisan 2024 döneminde kredi hacmi reel olarak diğer metal dışı madenlerde yüzde 18,2, kâğıtta yüzde 17,6, gıdada yüzde 15,8, deride yüzde 15, kauçuk ve plastikte yüzde 12,7, elektrikli ve optik aletlerde yüzde 11, kimyada yüzde 10, ağaç ürünlerinde yüzde 6,8, makine ve teçhizatta yüzde 4,8, petrol ve rafineri ürünlerinde yüzde 3, ulaşım araçlarında yüzde 1,1 oranında daralma kaydetti.
Ticarette daralma yüzde 17,2
Bankacılık sektörü toplam kredi hacimde büyük paya sahip sektörlerden toptan ve perakende ticaretin kredi hacmi dokuz ayda yüzde 23,5 cari artışla 1 trilyon 557,7 milyar lira olurken, reel bazda ise yüzde 17,2 daraldı.
Bu kapsamda reel olarak toptan ticaret ve komisyonculuk alt sektörlerinin kredi hacmi yüzde 19,4, perakende ticaret ve komisyonculuk alt sektörünün yüzde 18,4 ve motorlu araçlar ve yakıtlarının perakende satışı alt sektörünün kredi bakiyesi de bu dönemde yüzde 6,7 daralma kaydetti. Nisan sonu itibarıyla motorlu araçlar 188,1 milyar, toptan ticaret 764,2 milyar, perakende ticaret 309,5 milyar liralık kredi hacmine sahip bulunuyor.
İnşaatta yüzde 23,8 daralma
Nisan sonu itibarıyla inşaat sektörü 826,7 milyar, gayrimenkul faaliyetleri 721,9 milyar, tarım 683 milyar, taşımacılık, depolama ve haberleşme 661,9 milyar, elektrik, gaz ve su sektörü 641,2 milyar, finansal aracılık sektörü 394,7 milyar, turizm 386,9 milyar, savunma 176,7 milyar, madencilik ve taş ocakçılığı 147,4 milyar, sağlık sektörü 96 milyar ve eğitim sektörünün 26,5 milyar liralık kredi hacmine sahip durumda.
Tüketici kredileri daraldı Kart borçları büyüdü
Temmuz 2023-Nisan 2024 döneminde reel olarak inşaat sektörünün kredi hacmi yüzde 23,8, gayrimenkulün yüzde 14,9, tarımın yüzde 8,2, taşımacılık, depolama ve haberleşmenin yüzde 23,2, elektrik, gaz ve su sektörünün yüzde 24,9, turizm sektörünün yüzde 17,7, savunma sanayiinin yüzde 26,1, madenciliğin yüzde 19,6, sağlık sektörünün yüzde 16,1 ve eğitim sektörünün kredi hacmi de yüzde 29,3 daralırken, finans sektörünün kredi hacminin yüzde 2 büyüdüğü dikkati çekti.
Sıkılaştırma döneminde üretici sektörlerin kullandığı kredilerin yanı sıra tüketici kredilerinin hacminde de reel bazda daralma yaşanırken, kart borçları ise reel bazda büyümeye devam etti. Temmuz 2023-Nisan 2024 döneminde cari olarak konut kredileri sadece yüzde 0,7’lik bir artışla 447,8 milyar, taşıt kredileri yüzde 6,4’lük artışla 92,4 milyar, ihtiyaç kredileri yüzde 25,4 artışla 1 trilyon 118,9 milyar lira ve böylece toplam tüketici kredisi hacmi yüzde 16,5’lik bir cari büyümeyle 1 trilyon 659 milyar liraya ulaştı.
Enflasyonla indirgendiğinde ise konut kredilerinde yüzde 32,5, taşıt kredilerinde yüzde 28,7, ihtiyaç kredilerinde yüzde 15,9, toplam tüketici kredisi hacminde yüzde 21,9 oranında reel daralma olduğu belirlendi. Buna karşılık bireysel ve kurumsal kredi kartı kullanımı yoluyla oluşan borç bakiyesi bu dönemde yüzde 58,2 ile enflasyonun üzerinde artarak 1 trilyon 910 milyar liraya ulaştı. Enflasyondan arındırıldığında kredi kartı borçlarındaki reel büyüme yüzde 6,1 olarak bulundu.