Sektörlerde hava parçalı bulutlu

Parasal sıkılaştırma sürecinde devam ettirilen yüksek faiz ortamında daralma eğilimine giren ekonomik faaliyette son çeyreğe girerken karışık sinyaller geldi.

İmalat sanayiinde kapasite kullanımı düşmeye devam etmekle birlikte, imalatın yanı sıra hizmetler ve perakende ticarette eylülde başlayan güven artışları ekimde de sürdü. Sektörlerdeki genel güven artışının tek istisnası inşaat sektörü oldu. İnşaat, yakın döneme ilişkin fiyat artışı beklentisini ise korudu.

Merkez Bankası’nın reel kesim güveni ve imalat sanayiinde kapasite kullanımı ile Türkiye İstatistik Kurumu’nun (TÜİK) hizmet, ticaret ve inşaat sektörlerine ilişkin güven endekslerinin ekim ayı sonuçları yayımlandı. Mevsimsellikten arındırılmış verilere göre ekim ayında güven endeksleri imalat sanayiinde yüzde 3 artarak 102,2’ye, hizmetler sektöründe yüzde 1,4 artışla 114,2’ye, perakende ticaret sektöründe yüzde 0,1 artışla 110,7’ye yükseldi. İnşaat sektörü güven endeksi ise aylık bazda yüzde 1,7’lik bir düşüşle 86,3 oldu.

Son iki aydaki artışlara rağmen güven düzeyi bir yıl öncekinin reel sektörde yüzde 2,9, perakende ticarette yüzde 2,8 altında kalırken, hizmetlerde yüzde 0,5 puan üzerine çıktı. İnşaat sektörünün güven düzeyi ise bir yıl öncekinden yüzde 3,1 altında kaldı.

İmalatta güven iki aydır artıyor

Merkez Bankası’nın ekim ayında 1.785 imalat sanayi işyerinde gerçekleştirdiği İktisadi Yönelim Anketi’nin sonuçlarına göre, ekonominin lokomotifi konumundaki reel sektörde, altı ay sonra ilk kez eylülde yükselen güven düzeyi, bu eğilimi ekimde de sürdürdü. Geçen yıl ekim ayında 105,3 düzeyinde bulunan mevsimsellikten arındırılmış Reel Kesim Güven Endeksi, izleyen dönemde gerileyerek bu yıl şubatta 102’ye kadar indikten sonra yerel seçimlerin yapıldığı martta pozitif beklentilerdeki artışın etkisiyle 1,5 puan yükselerek 103,5’e yükselmişti. İzleyen dönemde düşüşe geçerek temmuzda 98,7 ile 100 baz değerin altına inen endeks, ağustosta da 98’e kadar gerilemiş, endekste yerel seçimlerden sonraki beş aydaki gerileme 5,5 puanı bulmuştu. Reel Kesim Güven Endeksi, son iki ayda ise 4,2 puan yükseldi.

Reel sektörde eylülde başlayan güven artışının ekim ayında da devam etmesi, yılın ikinci çeyreğinden itibaren belirgin biçimde hız kesen gayri safi yurt içi hasıla (GSYH) büyümesinde son çeyrek için görece olumlu bir haber.

Kapasite kullanımında düşüş

Merkez Bankası İktisadi Yönelim Anketi’nin sonuçlarına göre, beş aylık düşüş kesintisiz sürecinin ardından eylülde yükselen reel kesimin (imalat sanayii) kapasite kullanımı, ekimde güvendeki artışa rağmen tekrar geriledi. Mevsimsel etkilerden arındırılmış kapasite kullanım oranı, önceki aya göre 0,7 puan düşüşle yüzde 75,2’ye indi. Sektörün kapasite kullanım oranı uzun süredir yüzde 75-77 bandında seyrini koruyor. İmalat sanayiinde, geçen yılın ekim ayında yüzde 76,8 düzeyinde bulunan kapasite kullanımı, Kasım 2023’te yüzde 77,5’e kadar yükselmiş, bu yıl yerel seçimlerin yapıldığı marta kadar bu düzeyi yaklaşık olarak korumuş, ancak izleyen dönemde düşüşe geçmişti. Mart ayında yüzde 77,2 olan kapasite kullanımı nisanda yüzde 77’ye, mayısta yüzde 76,6’ya, haziranda 76,2’ye, temmuzda yüzde 75,9’a, ağustosta yüzde 75,7’ye gerilemiş, eylülde ise 75,9’a yükselmişti.

Reel kesimin mevsimsel etkilerden “arındırılmamış” kapasite kullanımı ise eylüldeki yüzde 74,9’luk düzeyini ekimde de korudu. Merkez Bankası’nın bu bazda açıkladığı alt sektör verilerine göre ekimde en yüksek kapasite kullanımı yüzde 84’le tütün ürünleri, yüzde 83,1’le kâğıt, yüzde 81,3’le ağaç ürünlerinde gerçekleşti, bunları yüzde 78,3’le temel eczacılık ve içecek imalatı izledi. En düşük kapasite ile çalışan alt sektörler ise yüzde 60,3’le deri, yüzde 66,9’la kayıtlı medyanın basılması ve çoğaltılması, yüzde 70,4’le bilgisayar, elektronik ve optik ürünler, yüzde 70,7 ile tekstil ve yüzde 72,4’le fabrikasyon metal ürünleri oldu.

Alt sektörlerin büyük bölümünde kapasite kullanımı önceki aya göre geriledi. En fazla düşüş 6,2 puanla kayıtlı medyanın kapasite kullanımında meydana geldi. Bunu 5 puanlık düşüşle bilgisayar, 2,4 puan düşüşle makine ve ekipman imalatı, 1,5 puan düşüşle kauçuk ve plastik ve 1,3 puan düşüşle diğer metalik olmayan mineral ürünler izledi. Aylık bazda en fazla artış ise 3,3 puanla tütünde görüldü. Önceki aya göre temel eczacılık kapasite kullanımını 1,9 puan, gıda 1,1 puan, içecek 0,9 puan, diğer ulaşım araçları 0,3 puan artırdı.

Bir yıl önceye göre ise bilgisayar 9,4 puan, motorlu kara taşıtları 5,1 puan, diğer metalik olmayan mineraller 4 puanla kapasite kullanımı en fazla düşen; temel eczacılık 3,3 puan, içecek imalatı 1,9 puan ve gıda 0,7 puanla en fazla artan alt sektörler oldu. 

Maliyetler ve fiyatlarda artış beklentisi

* Ekimde, bulunduğu sanayi dalındaki genel gidişatın bir ay öncesine kıyasla daha iyi olduğunu düşünen sanayicilerin oranı yüzde 6,3, “daha kötü” diyenler de yüzde 16,6.

* İşyerlerinin yüzde 21,1’i son üç ayda üretim hacminin artırdı, yüzde 17,1’i bir düşürdü.

* Son üç ayda iç piyasadan sipariş miktarı artanlar yüzde 18,3, düşenler yüzde 20,2; ihracat siparişleri artanlar yüzde 14,9, düşenler yüzde 24,3.

* Şu anda kayıtlı iç piyasa siparişlerinin miktarı işyerlerinin yüzde 78’inde “normal”, yüzde 19,9’unda normalin altında; ihracat siparişleri yüzde 76,4’ünde normal, yüzde 21,4’ünde normalin altında.

* Gelecek üç ayda işyerlerinin yüzde 26,4’ü iç piyasa siparişlerinde artış, yüzde 13,4’ü düşüş bekliyor; ihracat siparişlerinde artış bekleyenler yüzde 24,2, düşüş bekleyenler yüzde 13,1.

* Gelecek üç ayda üretim artacak diyenler yüzde 27,1, düşecek diyenler yüzde 12,9.

* Ortalama birim maliyetlerde gelecek üç ayda artış bekleyenler yüzde 57, düşüş bekleyenler yüzde 1,8.

* İzleyen üç ayda satış fiyatında artış öngörenler yüzde 42,2, düşüş öngörüsü yüzde 3,8.

* Gelecek üç ayda istihdam artışı öngörenler yüzde 11,5, azaltım öngörenler yüzde 10,9. 

* Sanayicilerin yüzde 10,8’i gelecek üç ayda kısa vadeli TL faizlerde artış, yüzde 24,4’ü düşüş bekliyor.

* Önceki bir yıla kıyasla gelecek bir yılda daha çok sabit sermaye yatırımı öngören sanayici oranı yüzde 26,6, yatırımı kısma eğilimindekiler yüzde 13,4.

* Gelecek on iki ayın sonunda üretici fiyatları bazında (ÜFE) yıllık enflasyon beklentisi yüzde 47,4.