Sektörlerde canlanma eğilimi

Parasal sıkılaştırma esas­lı program sürecinde oluşan yüksek faiz orta­mının etkisiyle ekonomik faa­liyetlerde özellikle seçimden sonraki dönemde belirginle­şen daralma eğilimi eylül ayın­da mola verdi. İmalat sanayii, hizmetler ve perakende ticaret sektörlerinin güveninde artış başlarken, inşaat sektörü faali­yetlerindeki canlanma da ista­tistiklere yansıdı.

Merkez Bankası’nın reel ke­sim güveni ve imalat sanayiinde kapasite kullanımı ile Türkiye İstatistik Kurumu’nun (TÜİK) hizmet, ticaret ve inşaat sektör­lerine ilişkin güven endeksleri­nin eylül ayı sonuçları yayım­landı. Mevsimsellikten arındı­rılmış verilere göre eylül ayında güven endeksleri imalat sana­yiinde yüzde 1,2 artarak 99,2’ye, hizmetler sektöründe yüzde 0,72 artışla 112,6’ya, peraken­de ticaret sektöründe yüzde 2,5 artışla 110,6’ya yükseldi. İnşa­at sektörü güven endeksi aylık bazda yüzde 0,24’lük bir düşüş­le 87,8 olurken, önceki aylarda düşüşte olan “son üç aydaki in­şaat faaliyetleri”ne ilişkin alt endeks değeri eylülde yüzde 2,9 artış gösterdi.

Eylüldeki yükselişlere rağ­men sektörlerdeki güven düze­yini gösteren endeks değerleri bir yıl öncekinin reel sektörde yüzde 5,6, hizmetlerde yüzde 0,4, perakende ticarette yüzde 6,6 altında bulunuyor. İnşaat sektörünün güven düzeyi de bir yıl öncekinden yüzde 0,6 daha düşük.

İmalatta 5 ay sonra ilk

Merkez Bankası’nın eylül ayında 1.766 imalat sanayi işye­rinde gerçekleştirdiği İktisadi Yönelim Anketi’nin sonuçları­na göre, ekonominin lokomotifi konumundaki reel sektörde gü­ven düzeyi, son altı ayda ilk kez yükseldi.

Geçen yıl eylül ayında 105,1, ekimde 105,3 düzeyinde bulu­nan mevsimsellikten arındırıl­mış Reel Kesim Güven Endek­si, izleyen dönemde gerileye­rek bu yıl şubatta 102’ye kadar indikten sonra yerel seçimle­rin yapıldığı martta pozitif bek­lentilerdeki artışın etkisiyle 1,5 puan yükselerek 103,5’e yüksel­mişti. Nisanda da bu düzeyde kalan endeks, mayısta 102,4’e, haziranda 100,5’e, temmuzda 98,7’ye, ağustosta da 98’e ka­dar gerilemişti. Söz konusu en­dekste yerel seçimlerden son­raki beş aydaki gerileme 5,5 pu­anı bulmuştu.

Reel sektörde eylülde başla­yan güven artışının devam et­mesi, yılın ikinci çeyreğinden itibaren belirgin biçimde hız kesen gayri safi yurt içi hasıla (GSYH) büyümesi açısından belirleyici bir etkiye sahip bu­lunuyor.

Kapasite kullanımı da 5 ay sonra arttı

Merkez Bankası İktisadi Yö­nelim Anketi’nin sonuçlarına göre, reel kesimin kapasite kul­lanımı da beş aylık düşüş kesin­tisiz sürecinin ardından eylül­de yükselişe geçti. Mevsimsel etkilerden arındırılmış kapa­site kullanım oranı, önceki aya göre 0,2 puan artarak yüzde 75,9’a çıktı. Sektörün, geçen yı­lın eylül ayında yüzde 76,9 dü­zeyinde bulunan kapasite kul­lanımı, Kasım 2023’te yüzde 77,5’e kadar yükselmiş, bu yıl yerel seçimlerin yapıldığı mar­ta kadar bu düzeyi yaklaşık ola­rak korumuş, ancak izleyen dö­nemde düşüşe geçmişti. Mart ayında yüzde 77,2 olan kapasite kullanımı nisanda yüzde 77’ye, mayısta yüzde 76,6’ya, haziran­da 76,2’ye, temmuzda yüzde 75,9’a, ağustosta yüzde 75,7’ye gerilemişti.

Motorlu taşıtta rekor artış

Mevsimsel etkilerden “arın­dırılmamış” kapasite kullanımı ise eylülde imalat sanayii topla­mında önceki aya göre 0,5 puan düşerek yüzde 74,9 oldu. Mer­kez Bankası’nın bu bazda açık­ladığı alt sektör verilerine gö­re eylülde en yüksek kapasite kullanımı yüzde 83,1’le kâğıt, yüzde 82,2 ile ağaç, yüzde 80,7 ile tütün ürünleri, yüzde 78,6 ile motorlu taşıtlar ve yüzde 77,6 ile diğer ulaşım araçları imalatında gerçekleşti. Eylül­de en düşük kapasite ile çalı­şan alt sektörler ise yüzde 61,6 ile deri, yüzde 71,6 ile tekstil, yüzde 72,3’le fabrikasyon me­tal ürünleri, yüzde 73’le kayıtlı medyanın basımı ve çoğaltımı ve yüzde 72,6 ile gıda ürünleri imalatı oldu.

Önceki aya göre kapasite kul­lanımı en çok artan alt sektör 10,1 puanla motorlu kara taşıt­ları oldu. Bilgisayar 5,6 puan, elektrikli teçhizat 1,1 puan, ka­uçuk ve plastik 0,9 puan ve de­ri de 0,8 puanla kapasite kulla­nım oranındaki artışta ilk beş alt sektör arasında yer aldı. Bu ay kapasite kullanımı en fazla düşen alt sektörlerin başında ise yüzde 2,5 puanla içecek ima­latı geldi. Giyim sektörü 1,8 pu­an, tütün ürünleri 1,1 puan, ana metal sanayii 1 puan ve kâğıt 0,7 puanla kapasite kullanım ora­nı aylık bazda en çok düşen alt sektörlerin başında geldi.

Eylüldeki kısmi canlanmaya rağmen ilk dokuz ay itibarıyla ise alt sektörlerin çoğunun ka­pasite kullanımı geriledi. Bu dö­nemde en fazla düşüş 7,2 puanla tütün ürünlerinde yaşandı. Bu dönemde kapasite kullanımı en çok artan ise 6,9 puanla içe­cek sektörü oldu. Son bir yılda da en fazla düşüş yüzde 4,2 pu­anla bilgisayarlar, elektronik ve optik cihazlarda, en fazla artış ise yüzde 1,6 puanla makine ve ekipman imalatı ile eczacılıkta gerçekleşti.

Sanayiciler ne diyor ne bekliyor?

-Bulunduğu sanayi dalındaki genel gidişatın bir ay öncesine kıyasla daha iyi olduğunu düşünen sanayicilerin oranı yüzde 4,7, “daha kötü” diyenler de yüzde 18,6.

-İşyerlerinin yüzde 18,9’u son üç ayda üretim hacminin artırdı, yüzde 23’ü bir düşürdü.

-Son üç ayda iç piyasadan sipariş miktarı artanlar yüzde 15,8, düşenler yüzde 25,3; ihracat siparişleri artanlar yüzde 15, düşenler yüzde 25.

-Şu anda kayıtlı iç piyasa siparişlerinin miktarı işyerlerinin yüzde 76,2’sinde “normal”, yüzde 22,1’inde normalin altında; ihracat siparişleri yüzde 72,9’unda normal, yüzde 23,3’ünde normalin altında.

-Gelecek üç ayda işyerlerinin yüzde 26,7’si iç piyasa siparişlerinde artış, yüzde 17,5’i düşüş bekliyor.

-İzleyen üç ayda ihracat siparişlerinde artış bekleyenlerin oranı yüzde 25,2, düşüş bekleyenlerin yüzde 13,5.

-Son çeyrekte üretim hacmi artacak diyenler yüzde 22,6, düşecek diyenler yüzde 13,1.

-Ortalama birim maliyetlerde gelecek üç ayda artış bekleyenler yüzde 59,1, düşüş bekleyenler yüzde 2,3.

-İzleyen üç ayda satış fiyatında artış öngörenler yüzde 39,8, düşüş öngörüsü yüzde 4,7.

-Gelecek üç ayda istihdam artışı öngörenler yüzde 11,4, azaltım öngörenler yüzde 9,8.

-Önceki bir yıla kıyasla gelecek bir yılda daha çok sabit sermaye yatırımı öngören sanayici oranı yüzde 23,4, yatırımı kısma eğilimindekiler yüzde 13,6.

-Gelecek on iki ayın sonunda üretici fiyatları bazında (ÜFE) yıllık enflasyon beklentisi yüzde 49,2.