Şekerde özelleştirmenin odağındaki iki ürün; pancar ve mısır

Şeker fabrikalarının özelleştirilmesi, şekerin hammaddesi olan pancar ve mısır üretimine odaklandı.

Hazırlanan raporlarda mısır ile şeker pancarı üretimi karşılaştırılarak nişasta bazlı şeker ile pancar şekerinin ekonomiye katkısı hakkında kamuoyu oluşturulmaya çalışılıyor. Nişasta bazlı şeker üretenler mısır üretiminin artırılmasını isterken pancardan şeker üretim yapanlar, şeker pancarının ülke ekonomisine sağladığı faydaları anlatarak üretiminin artırılmasını savunuyor.

Türkiye’de yılda 320 bin hektar alanda 19 milyon ton civarında şeker pancarı üretilirken aynı zamanda yaklaşık 680 bin hektar alanda 6 milyon ton mısır üretiliyor. Üretilen şeker pancarının tamamı şeker üretiminde değerlendirilirken, mısırın sadece yüzde 17’si nişasta bazlı şeker üretiminde kullanılıyor. Şeker pancarı ithalatı veya ihracatı yapılmazken Türkiye yılda 1.5-2 milyon ton mısır ithal ediyor.

Raporlara yansıyan mısır-pancar kavgası

Nişasta Bazlı Şeker (NBŞ) üreticisi Cargill’in hazırladığı ve şeker fabrikalarının özelleştirmenin fitilini ateşlediği iddia edilen “Şeker Piyasası:Mevcut Durum ve Değerlendirme” başlıklı raporda mısır üretiminin önemi anlatılırken, şeker pancarı üretiminin verimsiz ve su tüketiminin yüksek olduğu iddia ediliyor. Pancar Ekicileri Kooperatifleri Birliği (Pankobirlik), Cargill’e yanıt olarak hazırladığı raporda, Cargill’in iddialarının tümüyle yalan olduğunu belirtilerek ülke tarımı için şeker pancarının önemine yer verdi.

Cargill’in hazırladığı raporda, “Türkiye’de Mısır Ekonomisi ve Pancarla Karşılaştırma” başlığı altında özetle şu bilgilere yer verildi: “Mısırın vejetasyon (çıkış ve hasat süresi arasındaki fark) 90-120 gün arasında değişmekte iken şeker pancarında bu süre 170-200 gündür. Yüksek bir verim için mısırın gelişim döneminde yaklaşık 480 mm su isteği bulunmakta iken şeker pancarının su tüketimi yaklaşık 900 mm’dir. Mevcut durum itibariyle toplam ekim alanı 680 bin hektar, toplam üretim 6.4 milyon ton ve verim düzeyi 9.41 ton/hektardır. Bu bağlamda, Türkiye pancar üretiminde vasat bir verim düzeyine sahipken, mısır üretiminde ABD ile başa baş noktaya ulaşmıştır.”

Mısırın kullanım alanı genişliyor

Mısırın depolama ve yıl boyunca üretim sürecine koşulabilme olanakları nedeniyle pancara göre ciddi bir ekonomik değer yarattığını iddia eden Cargill raporunda: “Mısır, insan gıdası hayvan yemi ve endüstri hammaddesi olarak kullanılan bir bitkidir. Ayrıca sap ve yaprakları hayvan yemi olarak değerlendirilmekte, kağıt yapımı ve küçük çapta hasır el işleri yapımında da kullanılmaktadır. Bu alanların yanı sıra çerezlik olarak da tüketilmektedir. Mısırın son yıllarda artan üretim miktarına paralel olarak yem, yağ ve tatlandırıcı sektörü ile biyoyakıt-biyoetanol üretiminde kullanımı da artmaktadır. Pancar ise, niteliği itibarıyla depolama olanağına sahip değildir, üretim ve işleme süreçleri birbirlerine yakın organize edilmek durumundadır ve üretim süreci hasat sonrasında azami 40 gündür. Geriye kalan süre içerisinde pancar sektöründe gizli işsizlik sorunu hakim olmaktadır. Bu bağlamda ülkemizde toprak ve yağış koşulları nedeniyle görece düşük bir verime sahip olan pancar tarımı iktisadi manada maliyet etkin sonuçlar doğurmaktadır” bilgisine yer verildi.

Pankobirlik’ten Cargill’e yalanlama

Şeker pancarı üreticilerinin örgütü ve pancardan şeker üreten Pancar Ekicileri Kooperatifleri Birliği (Pankobirlik ), Cargill’in iddialarını çok sert bir dille yalanladı. Cargill’i mısırın arkasına saklanmakla itham eden Pankobirlik yetkilileri hazırladıkları karşı raporda tartışmanın mısır üzerinden yapılmasına tepki göstererek, Türkiye’nin hem pancar üretimine hem de mısır üretimine uygun iklime sahip olduğu, mısırın sadece yüzde 17’sinin nişasta bazlı şeker üretiminde kullanıldığı ifade edildi.

Pankobirlik’in raporunda nişasta bazlı şeker alanında Türkiye’de tekel konumunda olan Cargill’in, bu raporu ile tüm şeker üretim olanaklarını ele geçirmek istediğini açıkça dile getirdiği belirtilerek, “Nişasta bazlı şeker sadece mısırdan değil patates, buğday, kasava gibi birçok bitkide bulunan doğal nişastanın doğal olmayan süreçlerle (kimyasal süreçlerle) yapay şekere dönüştürülmesi suretiyle elde edilmektedir. Mısır önemli bir üründür. Ancak Cargill’in önerisi Türk tarımının neredeyse tamamını mısır üretimine angaje etmek üzerine inşa edilmiş durumdadır. Her ürün gibi mısırın da bölgesel olarak üstün ve zayıf yönleri vardır. Mısır da bazı bölgeler için daha uygun bazı bölgeler için ise pek de uygun olmayan bir üründür” denildi.

Pancar toprağı zenginleştirir, mısır çölleştirir

Her yıl üst üste aynı toprağa mısır ekilmesi ürün verimliliği açısından doğru bir uygulama olmadığı, toprak açısından yararlı değil zararlı olduğu, verim düşüşü yanında toprakta ciddi hastalıklara neden olacağı iddia edilen Pankobirlik raporunda, ”Pancar ise münavebeli bir ürün olarak 4 yılda bir ekildiğinden, bu zararlar ortaya çıkmamakta, aksine pancar toprağı zenginleştirerek daha sonraki ürünlerde verim artışı sağlamaktadır. Cargill’in önerdiği şekilde bir mısır üretimi ülkemiz topraklarını çok kısa bir sürede çöle çevirecektir. Mısır, pancara alternatif bir ürün değildir; ülkemiz açısından imkân olan bölgelerde pancarla birlikte değerlendirilebilir” yorumu yapıldı.

Hangisi daha çok su tüketir?

Cargill’in pancarın çok su tükettiği iddiasına ise Pankobirlik şu yanıtı verdi: "En cahil insan bile herhangi bir bitkinin su gereksiniminin, yetiştirildiği bölgeye göre, o bölgenin aldığı yağış oranına vb. göre farklılık gösterdiğini bilebilecek donanıma sahiptir. Ülkemizin çok değişik coğrafik ve iklimsel özelliklere sahip olması dolayısı ile bitkilerin su tüketim miktarları da değişiklik göstermektedir. Nemli veya geçit iklimlerinde, örneğin Sakarya’da şeker pancarı ve mısır arasındaki su tüketimi rakamları birbirine çok yaklaşmaktadır. Bu nedenle şeker pancarı 900 mm, mısır 480 mm su tüketiyor ifadesi yanlış ve önyargılı bir ifadedir.”

Devletin payı yüzde 30'un altına düşecek

▶ Dünyada kalorili tatlandırıcılar sakaroz ve nişasta bazlı olmak üzere iki ana grupta yapılıyor. Sakaroz kökenli şekerler pancar ve kamıştan, nişasta bazlı şekerler ise mısır, buğday ve patates gibi tarımsal kökenli ürünlerden elde ediliyor.

▶ Şekerin yüzde 77’si kamıştan, yüzde 23’ü pancardan elde ediliyor. Dünya şeker üretimi 168 milyon ton, tüketimi 174 milyon ton civarında.

▶ Türkiye ‘de devlete ait 25, Pankobirlik’e ait 5 ve özel sektöre ait 3 olmak üzere pancardan şeker üreten 33 fabrika var. Pazarda devletin payı yüzde 50 civarında.

▶ Özelleştirilecek 14 fabrikadan sonra bu payın yüzde 30’un altına düşmesi bekleniyor. Nişasta bazlı şeker üreten ve iç piyasaya satışını gerçekleştiren 5 özel sektör kuruluşu var.

▶ Şeker Kanunu kapsamında kota tahsis edilen bu şirketlerin toplam üretim kapasitesi 990 bin ton. Kota kapsamında yer almayan 350 bin ton kapasiteye sahip 5 özel şirketin ihracata yönelik NBŞ üretimi var.

▶ Pancardan elde edilen şekerin toptan satış fiyatı, kilogram başına 3 liranın üzerinde seyrederken, nişasta bazlı şekerin fiyatı 2 lira civarında.