Seçime giderken çiftçinin mazot gerçeği...
Milletvekili seçimine 1 ay kaldı. Siyasi partiler seçim beyannamelerini açıkladı. Beyannamelerde öne çıkan bazı konular var. Asgari ücret, emeklilere ikramiye, taşeron işçilik, çiftçinin kullandığı mazot gibi.
Geçmiş yıllarda olduğu gibi kırsaldan oy almak için partiler çiftçinin kullandığı mazot üzerinden bir propaganda yürütüyor. Özellikle Cumhuriyet Halk Partisi’nin geçen seçimde olduğu gibi mazottan vergi almayacağını ve çiftçiye 1.5 liradan mazot vereceğini açıklaması büyük yankı uyandırdı. Diğer partiler de benzer vaatlerde bulunuyor. İktidar partisi AKP ise buna karşı çıkıyor.
Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan, mazot konusundaki vaatleri “Bu hak gaspıdır. Buna müsaade edemeyiz” diyerek tartışmaya katıldı.
Mazotun fiyatı neden önemli? Çiftçiye ucuz mazot sağlamak hayal mi?
Tarımsal üretim yapanlar için bir kaç temel girdi var. Mazot, gübre, tohum, ilaç gibi. Hayvancılıkta ise en temel girdilerden birisi yemdir. Türkiye’de tarımın en önemli sorunu yüksek girdi fiyatları. Dolayısıyla burada yapılacak bir iyileşme tarımsal üretimi, gıda üretimini, iç tüketimi, ihracatı, ithalatı doğrudan etkileyecektir. Bu yönüyle sadece mazotun değil, gübre, tohum,ilaç ve hayvancılıkta yem maliyetinin düşürülmesi, tarımsal üretimin sürdürülebilmesi ve gıda güvenliğinin sağlanması açısından çok büyük önem taşıyor.
Tarımda girdi maliyetleri düşürülmezse çözülmeye başlanan aile çiftçiliği, küçük çiftçilik tamamen yok olur. Üretim yerine ithalata dayalı bir tarım ve gıda politikası egemen olur. Her ay başında gıda ürünlerinin enflasyona neden olduğu tartışması artarak devam eder. Türkiye’nin başa baş olan tarım ve gıda ürünleri ihracatı ile ithalatı arasındaki makas ithalat lehine açılır.
Gündemdeki konu mazotun fiyatına dönersek, Ziraat Mühendisleri Odası Eski Başkanlarından ve CHP Ankara Milletvekili Gökhan Günaydın öteden beri mazot fiyatı ve alınan vergiler konusunu yakından takip ediyor. Gökhan Günaydın, mazot fiyatı ve üzerindeki vergilere ilişkin yaptığı son çalışmayı gönderdi. Çalışmanın ayrıntıları özetle şöyle:
1- Dünya petrol fiyatlarındaki değişimler ve ülkelerin vergi oranları, “dünyanın en pahalı mazotunu satan ülkeler” sıralamasını değiştiriyor. Türkiye bu listede zaman zaman Norveç’i de geçerek birinci sıraya yerleşiyor. Uluslararası Enerji Ajansı verilerine göre, Türkiye, bu listenin daima ilk 7’si içinde yer alıyor.
2- Türkiye’de 2015 yılının başında litresi 1.53 dolardan satılan motorin; Mısır’da 0.24; Amerika Birleşik Devletleri’nde 0.75; Rusya’da 0.79; Bulgaristan ve Polonya’da 1.15; İspanya-Fransa-Almanya ve Macaristan’da 1.28 dolardan satışa sunulmaktadır. Motorinin en pahallı olduğu ülkelere bakıldığında 1.75 dolar ile Norveç ve İngiltere, 1.60 dolar ile İsrail, İsviçre, İtalya ve İsveç geliyor. Türkiye, İzlanda ve Danimarka’da ise 1.53 dolar seviyesinde.
3- Pahalı mazotun nedeni yüksek petrol fiyatları değil, Türkiye’de uygulanan yüksek oranlı vergilerdir. Enerji Piyasası Düzenleme Kurulu Petrol Piyasası Fiyatlandırma Raporu’na göre mazotun rafineri çıkış fiyatı Ağustos 2014’te 1 lira 64 kuruş, Aralık’ta 1 lira 15 kuruş. Bunun üzerine 1,60 lira ÖTV(Özel Tüketim Vergisi) ile dağıtıcı / bayi karı eklendikten sonra, bunların toplamına da KDV (Katma Değer vergisi) yükleniyor. Yani verginin vergisi çiftçiden tahsil ediliyor. ÖTV ve KDV toplamından oluşan vergi yükü Ağustos’ta 2 lira 34 kuruş; Aralık’ta 2 lira 24 kuruş.
4- Türkiye’de tarım sektöründe çiftçinin kullandığı mazot miktarı 4 milyon ton. Bir litre mazot üzerinde ortalama 2 lira 30 kuruş dolaylı vergi (ÖTV ve KDV) bulunuyor. Dolayısıyla, mazot satın alan çiftçinin ödediği vergi toplamı; 9 milyar 200 milyon lira. Tarıma verildiği iddia edilen destek 2013 yılında 8.6, 2014 yılında ise 9.6 milyar liradır. Diğer vergiler de düşünüldüğünde, tablo net bir şekilde açığa çıkmaktadır; tarım desteklenmiyor, vergilendiriliyor.
5- Enerji Piyasası Düzenleme Kurulu ve Toprak Mahsulleri Ofisi fiyatlarından yapılan hesaplamaya göre, 2002 yılında 4.7 kilo buğday satarak 1 litre mazot alabilen çiftçi, 12 yıl sonra 2014’te 1 litre mazot alabilmek için 6.2 kilo buğday satmak zorunda.
6- Çiftçi mazot zamlarına yetişemiyor. 2002 yılında 1 lira olan mazotun litresi Ağustos 2014’te 4 lira 43 kuruş, Aralık 2014’te 3 lira 83 kuruş. Türkiye’de mazotun rafineri çıkış fiyatı halen 1 lira 15 kuruş. 1 litre mazot fiyatı içinde, aylara göre değişmekle birlikte, ortalama 2 lira 30 kuruş vergi var.
Gökhan Günaydın’ın çalışmasından da görüleceği gibi mazotta rafineri çıkış fiyatının neredeyse iki katı vergiler var. Cumhuriyet Halk Partisi’nin (CHP) “çiftçiye 1.5 liradan mazot vereceğiz” derken aslında alınan vergilerden vazgeçiyor. Diğer partiler de bu hesaptan yola çıkarak çiftçiye ucuz mazot vermeyi taahhüt ediyor.
Vazgeçilen vergi önemli bir büyüklüğü ifade ediyor. Ancak, fayda- maliyet analizi yapıldığında vazgeçilen vergi üretim olarak ekonomiye çok daha büyük bir katkı sağlıyorsa bunu yapmaya değer. Ucuz mazot, ile hem çiftçi daha uygun maliyetle üretim yapacaktır. Maliyetler düşeceği için gıda fiyatları bugünkünden daha düşük olacağı için tüketiciye de yararı olacak. Dolayısıyla uygulanabilir bir vaat.
Ancak tarımda pahallı olan tek girdi mazot değil. Benzer uygulamaların gübrede, tohum ve ilaç temininde, hayvancılıkta yemde uygulanırsa üretici rahat bir nefes alır ve sürdürülebilir tarım için somut adım atılmış olur. Aksi halde yüksek girdi maliyetleri ile tarımsal üretim yapılması kolay olmayacak. Sektördeki çözülme hızlanacak. Kente göç edenlerin maliyeti ülkeye ekonomiye maliyeti çok daha yüksek olacak.