Sayıştay’ın kayıdışı istihdam/kayıtdışı ücretle ilgili kontrollerine dik

Celal ÖZCAN

Sosyal Güvenlik Kurumu (SGK), 5018 sayılı Kamu Mali Yönetimi ve Kontrol Kanunu’na tabi bir kamu idaresidir.

Sayıştay SGK’yı her yıl denetliyor

Bu çerçevede, SGK her yıl Sayıştay tarafından 6085 sayılı Sayıştay Kanunu, genel kabul görmüş uluslararası denetim standartları, Sayıştay’ın ikincil mevzuatı ve denetim rehberleri ışığında denetlenmektedir.

Bu denetimlerde, SGK’nın hesap ve işlemlerinin kanunlara ve diğer hukuki düzenlemelere uygunluğu araştırılmakta, mali rapor ve tablolarının SGK’nın tüm faaliyet ve işlemlerinin sonucunu doğru ve güvenilir olarak yansıtıp yansıtmadığı kontrol edilmektedir.

Denetim yöntemi olarak da uygun denetim prosedürleri ve teknikleri uygulanarak risk değerlendirmesi yöntemiyle gerçekleştirilmektedir.

Bankalara yatırılan ücret ve kişi bilgileri ile SGK verileri karşılaştırılıyor 

Bilindiği üzere, 5510 sayılı Kanun'un 86'ncı maddesi ile işverenler; istihdam ettikleri kişilerin hizmet ve prime esas kazançlarını eksiksiz olarak SGK’ya bildirmekle yükümlü tutulmuşlardır.

Bu kapsamda, Sayıştay’ın 2012 yılına ilişkin SGK denetiminde, aktif büyüklüğüne göre ilk beş bankadan kendilerine maaş ödemesi yapılan kişiler ile bu kişilere hangi işveren tarafından, hangi dönemde ve hangi tutarda ödeme yapıldığını gösteren bilgiler istenmiş daha sonra da bu veriler işverenler tarafından SGK’ya yapılmış olan bildirimlerle karşılaştırılmıştır.

Yapılan bu inceleme sonucunda, bazı kişilerin sigortalılık hizmetlerinin hiç bildirilmediği, bazılarının ise kazançlarının eksik bildirildiği ve neticede SGK’nın 2012 yılında toplamda 571 milyon 408 bin 706 lira 31 kuruş prim kaybına uğradığı yönünde tespit yapılarak, SGK’dan bu konuyla ilgili işlemlerin yapılması önerisinde bulunulmuştur.

Yine, Sayıştay’ın 2013 yılına ilişkin SGK denetiminde, benzeri yönde çapraz kontrol yapılmış ve bu kontrol sonucunda da toplam 793 işveren tarafından istihdam edilen 2 bin 248 kişinin hizmetlerinin SGK’ya hiç bildirilmediği, başka bir ifadeyle söz konusu kişilerin kayıt dışı çalıştırıldığı sonucuna varılarak, SGK’ya bu işverenler hakkında işlem yapılması önerisinde bulunulmuştur.

Sayıştay’ın, yukarıda belirtilen tespitlerine istinaden primleri eksik yatırılan veya sigortalı olarak hiç bildirilmemiş olan çalışanlarla ilgili bilgi ve belgelerin geriye yönelik verilmesi veya varsa buna ilişkin itirazların 1 ay içinde kuruma (SGK) yapılması yönünde SGK tarafından ilgili işverenlere yazılar gönderilmeye başlanmıştır.

SGK yazıları sosyal güvenlik mevzuatına uygun olarak cevaplandırılmalı

Sayıştay’ın SGK ve bankalardan temin ettiği bilgiler ışığında yaptığı bu çapraz kontrol sonucunda ulaştığı tespitler, sosyal güvenlik mevzuatına göre doğru olabildiği gibi, hatalı da olabilmektedir.
Zira, Sayıştay tarafından yapılan bu tespitler sırasında, banka hesaplarına ücret yatırılan kişilerin sosyal güvenlik muafiyetinin olup olmadığına, sigorta primine esas kazanç üst sınırı uygulamasına, sigorta primine tabi olmayan veya kısmen tabi olan kazançlara, işyeri çalışanlarına şirket giderlerini karşılamak için verilen ve ücret mahiyetinde olmayan avans ödemelerine dikkat edilmediğinden, yasal yükümlülüklerini doğru olarak yerine getirmiş olan bazı işverenler de yanlış ve yersiz olarak kayıtdışı istihdam veya kayıtdışı ücret ödemesi yapıldığı iddiasıyla SGK’nın söz konusu yazılarıyla karşı karşıya kalabilmektedir.  

Dolayısıyla, Sayıştay denetimlerine istinaden SGK müdürlüklerinden kendilerine yazı gelen işyerlerinin, bu yazılara cevap hazırlarken, tespit yapılan kişilerin sigortalılık durumunun (sigortalılık muafiyeti, sigortalı sayılmayan kişi olması vb), bankaya yaptırılan ödemelerin mahiyetinin (primden istisna olan ödemeler, SGK tavanını aşan ödemeler vb.) sosyal güvenlik mevzuatı çerçevesinden analizinin yapılması, gerekiyorsa yasal dayanakları ve kanıtlayıcı belgelerle birlikte bir ay içinde itiraz edilmesi gerekmektedir.

SGK’dan gelen yazılara tatmin edici cevap verilmemesi veya tespitlerin aksini kanıtlayacak belge sunulmaması halinde, işyerinde SGK incelemesi söz konusu olabilecektir.

Sayıştay tarafından yapılan bu incelemeler, kayıtdışı istihdamı ve kayıtdışı ücret ödemelerini ortaya çıkarma amacını taşıdığından ve sosyal güvenlik mevzuatında da kayıt istihdamla ilgili yaptırımlar (prim borcu, gecikme zammı, prim teşviklerinden 1 yıl yasaklı hale gelme) mali riskleri beraberinde getirdiğinden, SGK müdürlükleri tarafından gelen bu yazıların sosyal güvenlik mevzuatı çerçevesinde dikkatlice incelenerek, doğru bir şekilde cevaplandırılması işyerlerinin karşılaşılabilecekleri risklerinin yönetimi açısından önem taşımaktadır.