Satın alma komisyonlarında yeni düzenleme
Gümrük idaresi satın alma komisyonları konusunda yeni düzenlemeler yaptı. Buna göre; Gümrük Kanunu’nun 27/1-a-i maddesi uyarınca, satın alma komisyonları dışındaki komisyonlar ve tellâliyenin, eşyanın fiilen ödenen veya ödenecek fiyatına dahil edilmemiş, ancak alıcı tarafından üstlenilen bölümünün, 4458 sayılı Gümrük Kanunu’nun 24’üncü maddesi hükümlerine göre gümrük kıymeti belirlenirken, ithal eşyasının fiilen ödenen veya ödenecek fiyatına ilave edilmesi gerekiyor.
“Satın alma komisyonları” ifadesi; “ithalatçının temsilcisine kıymeti belirlenecek eşyanın satın alınmasında yurtdışında verdiği temsil hizmeti karşılığında ödediği ücret” şeklinde tanımlanmış bulunuyor. Bu çerçevede, aracılara ödenen ücretlerin satınalma komisyonu sayılıp sayılmayacağı konusunda şu kriterlere bakmak gerekiyor.
1) Satın alma komisyonculuğu hizmetinin tespiti
Satınalma komisyonculuğu hizmetinin varlığı ve gerçek niteliğini tespite yarayacak tüm belgelerin gümrük idaresine sunulması gerekiyor. Bu belgelerden biri, komisyoncunun görevini tamamlayıncaya kadar yerine getirmesi gereken işlemleri belirten, alıcı ile komisyoncu arasındaki aracılık sözleşmesidir. Gümrük idaresinin talebi üzerine, alıcı ile aracı arasındaki anlaşma koşullarını belirten aracılık sözleşmesi ile bu sözleşmenin gerçekliğini ispatlayan sipariş emirleri, akreditif, yazışmalar vb. diğer tevsik edici belgelerin ibrazı gerekiyor. Yazılı bir aracılık sözleşmesinin bulunmadığı durumlarda, aracılık ilişkisinin varlığını açık bir şekilde gösteren, yukarıdaki paragrafta sözü edilenler gibi tevsik edici belgelerin ibrazı gerekiyor. Aracılık ilişkisini ispata yarayacak yeterli belgenin ibraz edilmemesi durumunda, satınalma komisyonculuğu ilişkisinin bulunmadığı sonucuna varılıyor.
2) Satın alma komisyoncusunun üstlendiği riskler ve yerine getirdiği hizmetler
Satınalma komisyoncusunun normalde bir satınalma komisyoncusu tarafından yerine getirilenlere ek bir risk alıp almadığı veya ek bir hizmet yerine getirip getirmediğinin araştırılması gerekiyor. Ek hizmetlerin kapsamı satınalma komisyonunun tabi tutulacağı işlemi etkileyebilir. İthal eşyasına ilişkin ödemenin, aracının kendi fonlarından yapılması buna bir örnektir. Bu, aracının satınalma komisyoncusu olarak gösterdiği faaliyet sonunda bir ücret almasından çok, eşyanın mülkiyetine sahip olmaktan doğan bir zarar veya kâr elde etmesi olasılığını ortaya çıkarır. Böyle durumlarda bir satınalma komisyonculuğu ilişkisi oluşturan tüm koşulların incelenmesi gerekiyor.
Bu araştırmanın sonucunda, aracının kendi hesabına hareket ettiği ve/veya eşya üzerinde mülkiyetten doğan bir ayni hakka sahip olduğu görülebilir. Bu çerçevede, satınalma komisyoncusuna benzer şekilde çalışan, ancak ondan farklı olarak, eşya üzerinde mülkiyetten doğan bir ayni hakka sahip olan ve ticari muamele veya ithalatçının ödediği fiyat üzerinde bir kontrol yetkisi bulunan, dış ticaret şirketleri veya bağımsız aracılar da göz önüne alınması gerekir. Bu tür durumlarda söz konusu aracı, satınalma komisyoncusu olarak değerlendirilemez.
3) Tarafların “ilişki”li olduğu durumlar
Araştırılması gereken bir faktör de ticari muamelede yer alan taraflar arasında “ilişki” varlığıdır. Örneğin, aracının satıcı ile veya satıcıya bağlı bir kişiyle arasındaki ilişki, söz konusu aracının alıcıyı temsil etme özelliğini etkileyebilir. Bir aracılık sözleşmesinin varlığına karşın, gümrük idaresi, söz konusu aracının gerçekten de satıcı veya kendi hesabına değil de alıcı hesabına çalıştığını belirlemek üzere tüm koşulları inceleyebilir.
4) Eşya faturasının aracı tarafından düzenlenmesi
Bazı ticari muamelelerde, aracı sözleşmeyi tamamlar, ithalatçıya eşyanın fiyatını ve kendi ücretini ayrı ayrı gösteren bir ikinci fatura düzenler. İkinci bir satış faturası düzenlemiş olması kendisini eşyanın satıcısı haline getirmez. Gümrük Kanunu’na göre, eşyayı tedarik edene ödenen fiyat satış bedeline esas alındığı için; gümrük idaresi, eşyayı tedarik edenin düzenlediği fatura ve diğer belgelerin, beyan edilen kıymeti tevsik etmek üzere ibrazını talep edebilir.
İthalatçının gümrük idaresine, eşyayı tedarik edenin aracıya verdiği ticari faturayı veya satışı ispata yarayacak diğer belgeleri ibraz etmemesi durumunda; söz konusu satış, ihraç amacıyla yapılmış gerçek bir satış olarak kabul edilmez.
5) Aracının verdiği hizmet ile karşılığında istenen ücretin orantılı olması
Yerine getirilen hizmet karşılığında istenen ücretin de hizmetle orantılı olup olmadığı araştırılabilir.
6) Aracının satın alma komisyoncusu olup olmadığı incelenirken dikkate alınacak bazı unsurlar
Genel olarak, satın alma komisyoncusu eşyanın kaybı riskini üstlenmez. Keza, nakliye ve elleçleme maliyetlerini de genel olarak satın alma komisyoncuları üstlenmez. Satın alma komisyoncuları, satıcıya nasıl ve ne zaman ödeme yapılacağını kontrol etmez. Ödemenin aracıya yapılması halinde, satın almadan önce mi sonra mı yapıldığı önemlidir. Sonra yapılması halinde aracının satıcı konumunda olması mümkündür. Alıcı, komisyoncunun hizmeti olmaksızın ithal eşyasını imalatçıdan alamıyorsa, aracı muhtemelen satış komisyoncusudur. Aracı kendi menfaatine müstakil bir işletme işletiyorsa, aracının bir komisyoncu değil, müstakil bir satıcı olması mümkündür. Aracı mali olarak üretici veya satıcıdan ayrılamıyorsa, aracı muhtemelen alıcı adına değil, satıcı adına hareket etmektedir.