Santralci devlete sığınıyor

Türkiye'de özel sektörü elektrik üretim yatırımlarına özendirmek için birtakım mekanizmalar mevcut. 

Özellikle yenilenebilir kaynaklara dayalı santral kurulumunu cazip kılmak için getirilen yenilenebilir enerji kaynaklarını destekleme mekanizması (YEKDEM) oldukça etkili gözüküyor. 

Bugün güneş, rüzgar, jeotermal ve biyokütle yatırımlarının çok geniş bir ilgiye mazhar olmasının arkasında bu mekanizma yatıyor. 

Peki nedir bu mekanizma? 

Özetle şu: Devlet, yani su, rüzgar, güneş, jeotermal ve biyokütle ile çalışan elektrik santrali kuranlara, üretecekleri elektriği 10 yıl süreyle belli bir fiyattan alma garantisi sağlıyor. Hem de döviz cinsinden... 

YEKDEM mekanizmasının kaynaklar bazında yatırımcılara garanti ettiği alım fiyatı rakamları ise şöyle: 

Biyokütle: 13.3 dolar-cent/kWh
Jeotermal: 10.5 dolar-cent/kWh
Rüzgar: 7.3 dolar-cent/kWh
Hidroelektrik: 7.3 dolar-cent/kWh
Güneş: 13.3 dolar-cent/kWh

İşte bu fiyat garantisi rakamlarına dayanarak girişimciler, hangi kaynağa dayalı olarak, ne ölçekte, nerede santral kuracaklarına ya da kurmayacaklarına karar veriyor. 

Ayrıca, YEKDEM mekanizması devreye girmeden önce kurulmuş bazı santraller de bu destekten yararlanabiliyor. Bir elektrik üretim tesisinin YEKDEM kapsamına girebilmek için 2005 yılından önce kurulması şart. 

YEKDEM destekleri yıllık bazda veriliyor. Bu kapsama girmek isteyen santraller bir sonraki yıl için önceden başvurularını yapmak zorunda. 2016 yılı için, 31 Ekim 2015'e kadar başvuru yapılması gerekiyor. 

Başvuruları inceleyen EPDK, gerekli şartları taşıyanları belirleyip, nihai bir liste açıklıyor. Açıklanan listede yer alan santrallerin ürettiği elektriğe, önceden açıklanmış fiyatlardan ödeme yapılıyor. 

YEKDEM mekanizması kapsamına giren santral sayısı 2014 yılına kadar iki haneliydi ama sonra hızla yükseldi. 2015 yılında tam 234 elektrik üretim santrali YEKDEM kapsamına girdi. 

Çünkü geride bıraktığımız iki yılda serbest piyasada elektrik fiyatları neredeyse yerinde sayarken, kurlarda hızlı bir yükseliş yaşandı. Bu yüzden, YEKDEM listesinin 2016 yılında daha da kabarması bekleniyor. Yaşı 10'un altındaki HES, RES, JES, BES ve GES'lerin daha şimdiden başvuru yapma kararını aldıklarını söylemek yanlış olmaz. 

Ancak YEKDEM mekanizması bir tehditle karşı karşıya. Çünkü birincisi bu kapsamdaki santraller, kurlardaki artış nedeniyle ortalama elektrik tedarik maliyetlerini yukarıya çekiyor. İkincisi, bu santraller, üretim tahmininde hata yapmaları halinde ortaya çıkacak dengesizliklerin yol açtığı maliyet artışlarına yol açarak, sağlıklı fiyat oluşumunu önleyen bir faktöre dönüşmüş durumda. 

Öyle ya, 2014 yılında YEKDEM santrallerinin üretim potansiyeli toplam 24.4 milyar kWh düzeyindeydi. Ve bu rakam Türkiye'de 2014 yılında tüketime sunulan elektriğin yüzde 10'una yakın. 

Nedeni oldukları dengesizlik maliyetini azaltmak amacıyla, YEKDEM mekanizmasındaki santrallerin disipline edilmesine yönelik bazı önlem hazırlıkları yapılıyor. İlk akla gelen ise üretim tahminleri konusundaki ödül/ceza sisteminin bu santrallere de bir ölçüde uygulanması. 

Bu durumda, düzenleyici otorite ve bakanlık başta olmak üzere, ilgili kurum ve kuruluşların, düşündükleri önlemleri YEKDEM'e son başvuru tarihi olan 31 Ekim 2015 tarihinden önce açıklamalarında yarar var. Aksi takdirde alım fiyat garantisi nedeniyle devlete sığınmayı tercih edecek elektrik santrallerinin sayısı daha da artarsa, gelecek yıl elektrik sektöründe fiyat/maliyet öngörüsünde bulunmak daha da zorlaşacak ve bunun faturası yine sektördeki oyunculara kesilecektir.