Sanayide üretim gerilerken, istihdam nasıl oluyor da artıyor?

İki veri de Türkiye İstatistik Kurumu tarafından oluşturuluyor; sektörlere göre istihdam ve sanayi üretimi verileri. İstihdam; tarım, sanayi, inşaat ve hizmetler olmak üzere dört ana sektörden oluşuyor. İstihdamla ilgili veriler, bir aya aitmiş gibi açıklanıyor olmakla birlikte, aslında üç ayın ortalamasını gösteriyor. Örneğin son olarak ağustos verisi açıklandı. Bu veri; temmuz, ağustos ve eylül aylarının ortalamasını ifade ediyor.

TÜİK tarafından açıklanan işgücü istatistiklerinde, son bir yılda sanayide çalışanların sayısının 176 bin arttığı belirtiliyor. Sanayide geçen yıl ağustosta 4 milyon 212 bin kişi istihdam edilirken, sayı bu yıl 4 milyon 388 bine çıkmış durumda.

Sanayide istihdam edilenlerin sayısı artıyor; ama biliyoruz ki son aylarda sanayi üretimi geriliyor. Bu çelişkiyi gündeme getirerek, dikkatimizi konuya çeken Gazi Üniversitesi Öğretim Üyesi Prof. Dr. Ömer Faruk Çolak oldu. Prof. Çolak, bir sohbet sırasında, “Üretimin gerilediği bir dönemde, istihdamın artmasını nasıl açıklamak gerekir” sorusunu kucağımıza bıraktı. Sahi, bu nasıl olabilirdi ki, üretim gerilerken istihdam nasıl ve daha önemlisi niye artardı ki? Sanayicilerin, üretimlerinin gerilediği bir dönemde istihdam artışına gitmelerinin mantıklı bir açıklaması olabilir miydi?

Bu soruya yanıt bulmaya çalışırken önce teknik bir düzeltme yaptık. İstihdam, yukarıda da belirttik, üç ayın ortalaması biçiminde hesaplanıyordu, sanayi üretimi ise aylıktı, bundan kaynaklanan bir eğilim sapması olabilirdi. O yüzden sanayi üretimini istihdamla aynı yöntemle hesapladık. Yani örneğin bu yılın ağustos ayı için sanayi üretimi endeksini TÜİK'in açıkladığı 141.1 olarak değil; temmuz, ağustos, eylül aylarının ortalaması olarak 145.8 düzeyinde aldık. Böylece, istihdam ve üretim verilerinde zamanı çakıştırmış olduk. Bu şekilde bulduğumuz değerler arasındaki ilişkiyi daha kolay gözleyebilmek amacıyla da bir yıl öncesindeki, yani ağustos 2007'deki sanayi üretimi ve istihdam düzeyini 100 kabul ederek bir endeks oluşturduk.

Üretim 98'e, istihdam 104'e

Geçen yıl ağustos ayında sanayide 4 milyon 212 bin kişi çalışıyordu. Bu yıl ağustosta ise sanayide istihdam edilenlerin sayısı 4 milyon 388 bin kişi olarak açıklandı. Yani, sanayideki istihdam bir yılda yüzde 4.2 oranında artmıştı. Peki, istihdamlarını artıran sanayiciler, üretimlerini de aynı oranda artırabilmişler miydi? Tam tersine, istihdam artarken üretim yüzde 1.8 gerilemişti.

Bu çarpıklık, yalnızca iki ağustosun karşılaştırmasında ortaya çıkan bir durum da değil. Geçen yılın ağustos ayı 100 kabul edilerek oluşturulan sanayi üretimi ve sanayide çalışan endeksine göre, son bir yılın hemen hemen tümünde çalışan sayısını gösteren endeks, üretim endeksinin üstünde seyretti.

Hesaplama yöntemi

TÜİK, işgücü istatistiklerini hesaplarken her ayın pazartesi ile başlayan ve pazar günü biten ilk haftasını referans dönemi olarak alıyor. TÜİK'in hesaplamasına göre; "ücretli, maaşlı, yevmiyeli, kendi hesabına çalışan, işveren ya da ücretsiz aile işçisi olarak referans dönemi içinde en az bir saat bir iktisadi faaliyette bulunan kişiler” işbaşında olanlar sınıfına giriyor. Yani, buna göre, ayda bir saat çalışan bir kişi, istihdam edilmiş sayılıyor.

İşi ile bağlantısı devam ettiği halde, referans haftası içinde çeşitli nedenlerle işinin başında olmayan kendi hesabına çalışanlar ve işverenler de istihdamda kabul ediliyor.

Ayrıca, ücretli ve maaşlı çalışan ve çeşitli nedenlerle referans döneminde işlerinin başında bulunmayanlar, üç ay içinde işlerinin başına geri döneceklerse veya işten uzak kaldıkları süre içinde maaş ve ücretlerinin en az yarısı ve daha fazlasını almaya devam ediliyorlarsa istihdamda sayılıyorlar.

Sanayide üretimin gerilediği bir dönemde istihdamın artıyor görünmesine yol açan çelişkinin altında da anlaşılan hesaplama tarzı yatıyor. Özellikle, “ayda yalnızca bir saat” çalışanların bile istihdam edilenler arasında yer alması, toplam istihdamın büyük görünmesini sağlıyor. Ayrıca, işbaşında olmadığı halde maaş ve ücretinin yarısını alabilenlerin sayısı, istihdamı yukarı çeken bir etki yaratıyor.

Diğer sektörlerde durum

Son iki yılın ağustos aylarının kıyaslamasına göre, tarımdaki istihdam yüzde 2.3, hizmetlerdeki istihdam yüzde 2.2 arttı; inşaat sektöründe istihdam edilenlerin sayısı ise yüzde 6.3 geriledi.

Geçen yılın ağustos ayında 22 milyon 59 bin olan toplam istihdam da yüzde 2 artarak bu yılın ağustosunda 22 milyon 510 bine çıktı.