Sanayide fren eğilimi pekişiyor

Parasal sıkılaştırma esaslı program dolayısıyla olu­şan yüksek faiz – düşük kur koşullarının ekonomik faa­liyetleri yavaşlatıcı etkisi en faz­la imalat sanayiinde hissedildi. Sektörde güvende azalış ve üre­timde fren eğilimi, ağustos ayı iti­barıyla daha da pekişti.

Merkez Bankası’nın reel kesim güveni ve imalat sanayiinde kapa­site kullanımı ile Türkiye İstatis­tik Kurumu’nun (TÜİK) hizmet, ti­caret ve inşaat sektörlerine ilişkin güven endekslerinin ağustos ayı sonuçları yayımlandı. Ekonomi­nin lokomotifi konumundaki ima­lat sanayiinin kapasite kullanımı ve reel sektörün güven düzeyindeki gerileme devam etti. Sanayicilerin sektörlerindeki genel gidişat konu­sundaki algıları ile iç piyasa ve ihra­cat siparişleri, birim maliyetler gibi faktörlere ilişkin son üç aylık dö­nemlere ilişkin değerlendirmeleri ve gelecek üç aya ilişkin beklentile­ri ile bunun paralelinde üretim, ya­tırım, istihdam eğilimlerinde iyim­serlik son aylarda giderek azaldı.

Kapasite kullanımı 5 aydır düşüşte

Merkez Bankası’nın ağustos ayında 1.763 imalat sanayi işye­rinde gerçekleştirdiği İktisadi Yö­nelim Anketi’nin sonuçlarına gö­re, kapasite kullanım oranında­ki düşüş ağustosta da devam etti. Mevsimsel etkilerden arındırıl­mış kapasite kullanım oranı, önce­ki aya göre 0,2 puan daha düşerek yüzde 75,7’ye indi. En son Ağustos 2023’te aynı düzeyde bulunan söz konusu oran, Kasım 2023’te yüzde 77,5’e kadar yükselmiş, bu yıl yerel seçimlerin yapıldığı marta kadar bu düzeyi yaklaşık olarak korumuş, ancak izleyen dönemde güvende gerileme başlamıştı. Mart ayında yüzde 77,2 olan kapasite kullanımı nisanda yüzde 77’ye, mayısta yüz­de 76,6’ya, haziranda 76,2’ye, tem­muzda yüzde 75,9’a gerilemişti. Böylece imalat sanayiinin kapasite kullanımında son beş aydaki düşüş 1,5 puana (yüzde 1,9) ulaştı.

Mevsimsel etkilerden “arındı­rılmamış” kapasite kullanım ora­nı da ağustosta önceki aya göre 0,5 puan düşerek yüzde 75,4 olur­ken, buna göre alt sektörler içinde en yüksek kapasite kullanımı yüz­de 83,8’le kâğıt, yüzde 81,9’la ağaç, yüzde 81,8’le tütün ürünleri, yüzde 79,8’le içecek ve yüzde 78,2 ile gi­yim eşyası imalatında gerçekleşti. Ağustosta en düşük kapasite ile ça­lışan alt sektörler ise yüzde 60,6 ile deri, yüzde 68,5’le motorlu kara ta­şıtları, yüzde 69,8’le bilgisayarlar, elektronik ve optik ürünler, yüzde 72 ile fabrikasyon metal ürünleri ve yüzde 72,2 ile tekstil oldu.

Önceki aya göre kapasite kulla­nımı en fazla artan alt sektör yüz­de 21,7 ile temel eczacılık oldu. Ancak haziranda yüzde 73,8 olan kapasite kullanımı temmuzda arızi biçimde yüzde 15,6’lık sert düşüşle yüzde 62,3’e inen sektör, ağustostaki artışla bunu telafi et­miş oldu. Ağustosta kâğıt yüzde 2, giyim eşyası yüzde 1,9 ile kapasite kullanım artışında bu sektörü iz­ledi.

Bu ay kapasite kullanımı en fazla düşen alt sektörlerin başın­da ise yüzde 12 ile motorlu kara taşıtları geldi. Bu sektörü yüzde 3,7 düşüşle bilgisayar, yüzde 2,2 ile diğer ulaşım araçları, yüzde 2,1 düşüşle içecek imalatı izledi.

Alt sektörlerin çoğunun kapa­site kullanımının gerilediği yılın ilk sekiz ayında en fazla düşüş yüz­de 13,5’le motorlu kara taşıtların­da yaşandı. Bu dönemde kapasite kullanımı en çok artan alt sektör ise yüzde 13,4’le içecek oldu. Son bir yılda ise en fazla düşüş yüz­de 15,1’le bil­gisayarlar, elektronik ve optik ci­hazlarda, en fazla ise yüzde 4,5’le kâğıtta.

Reel sektör güveni dipte

Reel Kesim Gü­ven Endeksi, aylık baz­da 1,8 puan düşerek 98,3’le yedi ay sonra tekrar 100 baz değe­rin altına indi. Asıl baz alınması gereken sektörün mevsimsellik­ten arındırılmış güven endeksi ise bu yıl temmuzda 98,7 ile dört yı­lın ardından ilk kez 100 baz değeri­nin altına indikten sonra ağustosta 0,7 puan daha düşerek 98’e kadar geriledi.

En son Temmuz 2020’de 99,4’le baz değerin altında bulunan mevsimsellikten arındırılmış gü­ven endeksi son iki aya kadar sü­rekli bunun üzerinde sey­retmişti.

Yerel seçimlerin yapıl­dığı martta pozitif beklentilerdeki artışın etkisiyle 1,5 puan yüksele­rek 103,5’e çıkan mevsimsellikten arındırılmış Reel Kesim Güven Endeksi, nisanda da bu düzeyde kalmış, mayısta 102,4’e, haziranda da 100,5’e gerilemişti. Söz konusu endekste yerel seçimlerden bu ya­na geçen beş aydaki gerileme 5,5 puanı buldu. Endeks, ağustos iti­barıyla bir yıl önceki düzeyinin de 6,6 puan altına inmiş oldu.

İmalatta mevcut durum ve beklentiler

Sanayi dalındaki genel gidişatın bir ay öncesine kıyasla daha iyi olduğunu belirten sanayicilerin oranı yüzde 5,8’, “daha kötü” diyenler de yüzde 19,5.

-İşyerlerinin yüzde 19,1’i son üç ayda üretim hacminin artırırken, aynı orandaki bir bölümü düşürdü.

-Son üç ayda iç piyasadan sipariş miktarı artanların oranı yüzde 19, düşenlerin yüzde 24,7; ihracat siparişleri artanların yüzde 17,2, düşenlerin yüzde 21,2 oldu.

-Şu anda kayıtlı iç piyasa siparişlerinin miktarı işyerlerinin yüzde 75’inde “normal”, yüzde 22,8’inde normalin altında; ihracat siparişleri yüzde 74,6’sında normal, yüzde 23’ünde normalin altında.

-İşyerlerinin yüzde 27,3’ü iç piyasa siparişlerinde artış, yüzde 17,4’ü düşüş bekliyor.

- İhracat siparişlerinde artış bekleyenler yüzde 21,9, düşüş bekleyenler yüzde 14,8.

-Üretim hacmi için artacak diyenler yüzde 28,1, düşüş diyenler yüzde 13,6.

-Ortalama birim maliyetlerde artış bekleyenler yüzde 60,3, düşüş bekleyenler yüzde 7,2.

-Satış fiyatlarında artış öngörenler yüzde 41,2, düşüş diyenler yüzde 6,7.

-İstihdam artışı öngörenler yüzde 12,4, azaltım öngörenler yüzde 10,5.

-Gelecek bir yılda önceki bir yıla kıyasla daha çok sabit sermaye yatırımı öngören sanayici oranı yüzde 23,1, yatırımı kısma eğilimindekiler yüzde 13,5.

-Gelecek on iki ayda üretici fiyatları bazında (ÜFE) yıllık enflasyon beklentisi yüzde 51,7.

Hizmet sektörü güveninde de düşüş

Ağustos ayında hizmet sektörü güveni gerilemeye devam ederken, perakende ticaret ve inşaat sektörlerinde ise önceki dönemdeki seyrin aksine güvende artış gözlendi. Hizmet sektörünün mevsimsel etkilerden arındırılmamış güven endeksi önceki aya göre yüzde 2 düşüşle 111,8’e kadar indi. Söz konusu endeksin bu yıl ilk sekiz ayda yüzde 0,4, son bir yılda ise yüzde 3 gerilediği belirlendi. Buna karşılık güven endeksleri ağustos ayında perakende ticaret sektöründe yüzde 0,7 artışla 107,9’a, inşaat sektöründe yüzde 1 artışla 88’e yükseldi.

Ağustostaki artışa rağmen, perakende ticaret sektörünün güven düzeyi 2023 sonundakinin yüzde 7,6, bir yıl öncekinin yüzde 5,6 altında kaldı. İnşaat sektörünün güven düzeyi ağustostaki artışla 2023 sonu düzeyine gelirken, bir yıl öncekinin de yüzde 0,7 üzerine çıktı. Güven endeksleri seçimlerin yapıldığı mart ayından bu yana geçen beş ayda ise reel kesimde yüzde 5,3, hizmetlerde yüzde 7,1, perakende ticarette yüzde 4,8, inşaatta yüzde 0,6 düştü.