Sanayici üretimde gaza basmaya hazırlanıyordu

Merkez Bankası’nın re­el sektörde gerçekleş­tirdiği ve imalat sana­yiinin mevcut durum ve son üç aya ilişkin değerlendirmeleri ile gelecek üç aya ilişkin beklenti ve planlamalarını yansıtan İktisa­di Yönelim Anketi, ilk çeyrekte frene basan işyerlerinin, ikinci çeyrekte üretimi belirgin biçim­de artırma azmini ortaya koydu.

Ankete verilen yanıtların toplulaştırılmış sonuçlarına göre yılın ilk çeyreğinde ima­lat sanayiinde alınan yurt içi ve dışı siparişler ve buna bağlı ola­rak üretim ve istihdam göster­geleri düşüş ya da düşük pro­filli bir seyir izlerken, ortalama birim fiyatlar ve satış fiyatları aşırı yükseldi. Yılın ikinci çey­reği için ise üretim beklentileri belirgin biçimde yükselen bir grafiğe işaret etti. Üretimdeki ağırlığına göre ilk çeyrekte üre­tim kısanların iki katından faz­la bir kesimin ikinci çeyrekte üretimi artırma azminde oldu­ğu dikkati çekti.

Ancak bu sonuçlar, sanayici­lerden ayın 1-15’inci günleri ara­sında alınan yanıtlara dayandığı için siyasal gerginlik öncesi du­rumu yansıtıyor. Geçen hafta patlak veren ve ekonomik gös­tergelerde volatiliteye yol açan siyasi gerilimin sanayicilerin beklentileri ve üretim planları­nı ne şekilde etkilediğini bir ay sonraki ankette görülecek. Sa­nayicilerde ikinci çeyrek için oluşan üretimi artırma eğilimi­nin devamı; milli gelir büyüme­si, istihdam ve enflasyonla mü­cadeleye de pozitif yansıyacak olan üretim azminin kırılma­ması, bunun için de siyasi alan­daki gerginliğin kısa sürede aşıl­ması önem taşıyor.

İlk çeyrek nasıl geçti?

Mart anketine katılan ima­lat sanayi işyerlerinin yanıtla­rının üretim değeri ağırlıklı or­talamasına göre yüzde 14,2’lik kesimi son üç ayda (ocak-mart) üretimini artırdığını, toplam üretimdeki payı yüzde 15,9 olan bir kesim ise kıstığını bildirdi. Buna göre yüzde 69,9’luk kesim üretimini aynı düzeyde sür­dürdü. İlgili soruya verilen ya­nıtların yüzdelerinin farkı ek­si (-) 1,7 olarak gerçekleşti. Bu da imalat sanayi üretiminde ilk çeyrekte bu dolayda bir değişi­me işaret ediyor.

İlk çeyrekte yüzde 15,1’lik ke­sim ihracat siparişlerinin arttı­ğını, yüzde 18,7 ile daha büyük bir kesim ise azaldığını bildir­di. İç piyasa siparişlerinde ar­tış yaşayanlar yüzde 13,2’lik ke­simi oluştururken, düşüş yaşa­yanlar yüzde 19,5’le daha büyük bir kesimi oluşturdu. Böylece toplam siparişlerde artış yaşa­yanların oranı yüzde 17,6, düşüş yaşayanlar yüzde 18,5 olarak öl­çüldü.

Toplam siparişlerde ar­tış-azalış yüzdelerinin farkı ek­si (-) 0,9 oldu. İmalat sanayici­lerinin yüzde 64,5’le üçte ikilik kesiminin ilk çeyrekteki piyasa koşullarında birim maliyetleri­nin arttığı, yüzde 33,7’lik kesi­min aynı kaldığı, sadece yüzde 1,8’lik kesimde ise maliyetlerin düştüğü belirlendi. Birim mali­yetlerde artış-azalış yüzdeleri­nin farkı olarak denge 62,7 ola­rak hesaplandı.

İkinci çeyrek beklentileri

Gelecek üç aya (nisan-hazi­ran) yönelik değerlendirme­lerde ise üretim hacminde ve iç piyasa sipariş miktarında artış bekleyenler lehine olan seyir bir önceki aya göre güçlendi.

Gelecek üç aylık dönem­de üretim artışı öngören ima­lat sanayicilerin şubat anketin­de yüzde 23,5 olan üretim değe­ri ağırlıklı oranı martta yüzde 32,5’e yükseldi ve ilk çeyrekte üretim artışı bildirenlerin iki katından daha yüksek bir düzey­de çıktı. Üretim kısma eğilimin­dekilerin oranı ise yüzde 8,5’le şubattaki ile aynı çıktı. Bu oran, ilk çeyrekte üretimini kıstığı­nı bildirenlerin yaklaşık yarısı düzeyinde kaldı. Buna göre ilk çeyrekte frene basan sanayicile­rin önemli bir bölümünün ikin­ci çeyrekte üretime yüklenece­ği bekleniyor. Gelecek üç ayda üretimde artış-azalış bekleyen­lerin dengesi 24 puanla yüksek bir düzeye tekabül ediyor.

Yılın ikinci çeyreğinde sana­yicilerin yüzde 42,5’lik kesimi iç piyasa siparişlerinde artış, sadece yüzde 2,4’ü düşüş; yüz­de 27,7’si ihracat siparişlerinde artış, yüzde 10’u düşüş bekliyor. Buna göre toplam siparişlerde artış bekleyenlerin üretimdeki ağırlığı yüzde 32,4, düşüş bekle­yenlerin oranı ise yüzde 9,5’lik bir düzeye denk geliyor.

Ortalama birim maliyetler­de, gelecek üç ayda artış olaca­ğı beklentisi lehine seyir, mart­ta zayıfladı. Sanayicilerin yüzde 58,4’le ilk çeyrektekinden da­ha düşük bir orandaki bir kesi­mi ikinci çeyrekte de ortalama birim maliyetlerinde artış bek­lerken, yüzde 1,5’lik bir kesim ise düşüş öngörüyor. İkinci çey­rekte kısa vadeli TL kredi faizle­rinde artış bekleyenlerin oranı yüzde 5,9 çıkarken, düşüş bek­leyenler yüzde 53,8’e ulaşıyor. Maliyet artışı beklentisi devam ettiği için gelecek üç ayda satış fiyatlarını artırmayı planlayan işyerlerinin oranı yüzde 44,4’e ulaşıyor, yüzde 1,6’lık bir kesim ise fiyat indirimi planlıyor.

Genel gidişatta iyimserlik artışı

İmalat sanayii işyerlerinin, bulunduğu sanayi dalındaki genel gidişata ilişkin bir önceki aya göre görüşlerinin dağılımında iyimserlerin oranı martta yüzde 8,9’la son on aylık dönemin en yüksek düzeyine çıktı. Mayıs 2024’te yüzde 9,2 olan bu oran, eylül ayında yüzde 4,7 ile dibe inmişti. Sanayi dalındaki genel gidişata dair iyimserlerin oranı faiz indirim süreci beklentisinin arttığı son çeyrekte ve indirimlerin başladığı aralıktan itibaren giderek yükseldi.

Bulunduğu sanayi dalındaki genel gidişat hakkında bir önceki aya göre daha kötümser olanların oranı da martta yüzde 12,4’le pandemi dönemi olan Ağustos 2021’den bu yana olan dönemin en dip düzeyine indi. Genel gidişata ilişkin iyimserler ile kötümserler arasındaki fark, durumun aynı olduğu görüşündekilerin oranını veriyor.

Yatırım eğilimi güçlenemiyor

İmalat sanayii işyerleri, geçmiş on iki aya göre gelecek on iki aylık dönemde daha fazla yatırım harcaması yapma konusunda ise daha ihtiyatlı. Mart ayında sanayicilerin üretim değeri ağırlıklı olarak yüzde 21,4’ü gelecek on iki ayda önceki on iki aya göre daha fazla, yüzde 14,3’ü ise daha az sabit sermaye yatırım harcaması yapacağını bildirdi.

Gelecek on iki aydaki sabit sermaye yatırım harcamasına ilişkin artış yönlü beklentiler bir önceki aya göre zayıfladı. Şubat anketinde söz konusu yatırımlar için sanayicilerin yüzde 22,9’u artış, yüzde 14,4’ü ise azalış yönünde eğilim bildirmişti.

Geçen yılın mart ayında yatırımları artırma eğilimindekiler yüzde 24,8, kısma eğilimindekiler yüzde 10,6’lık bir oran oluşturuyordu. Yatırım artışı öngörenlerin oranı nisanda yüzde 30’a kadar çıktıktan sonra düşüşe geçti. Söz konusu oranın bu yıl mart itibarıyla 52 ayın en düşük düzeyine indiği dikkati çekti. Ancak mevcut üretim düzeyini koruyacağını bildirenlerin mart itibarıyla yüzde 64,3 olan oranının ise genelde aylar itibarıyla çok fazla değişmediği belirlendi.