Sanat sahteciliğine yapay zekâ çözümü
Leonardo da Vinci’nin Hz. İsa (Salvator Mundi - Dünyanın Kurtarıcısı) tablosu geçen ay New York’ta Christie’s Müzayede Evi’nde 450.3 milyon dolara satıldı. Şimdiye kadar bir tabloya ödenen en yüksek fiyat bu.
Ama, gerçekler kadar sahte eserlerin de kaynaştığı sanat piyasasında, artık her eser için önce kuşku duyuluyor. Acaba sahte mi? Leonardo’nun, günümüze çok az tablosu ulaştı. Sanatçı, ressamdan çok tasarımcı olarak eser bırakmıştı üstelik. Bu tablosunun, New York’ta bir galerinin üst katında saklandığı anlaşıldıktan sonra, uzmanlar tabloyu incelemeye başladılar.
Tabloya ultrason
İki yıl içinde anlaşıldı ki tablo “gerçekten” ona ait. Çünkü, reflektogram’da şu görüldü: Hz. İsa’nın baş parmağını Leonardo, önce “şöyle” çizmiş, sonra vazgeçmiş, “başka türlü” çizmiş. Uzmanlar, “Bu durumda” demişler, “bir sahtekâr, bu kadar zahmete girmez, eser Usta’ya ait.” Ama sadece bu değil, başka kanıtlar da o tablonun gerçek olduğunu gösteriyormuş.
Ya da, tablonun “gerçekliğine” dair şimdilik varılan sonuç bu. Bir süre sonra sahte olduğunu da öğrenebiliriz. Ne de olsa post-gerçeklik dönemindeyiz artık. Zaten sanatta sahtecilik örnekleri say say bitmez. Sadece tek bir yeni örnek: Londra’da Sotheby’s Müzayede Evi’nde 2011’de 10.6 milyon dolara satılan bir Frans Hals tablosunun sahte olduğu anlaşıldı. Müzayede Evi, tabloyu sattığı kişiye parasını geçen yıl geri verdi. Tabloyu satışa çıkartan galeriye dava açtı. Sotheby’s bu büyük rezaletten sonra, sahtecilik dedektifl iğiyle ünlü Orion Analytica’yı satın alarak bünyesine kattı. Bunu yapmayı şimdiye kadar neden akıl etmemişlerdi zaten, hayret. Görünenin altında ne var?
Dijitalleşme öncesinde, bir tablonun sahte olup olmadığı şöyle anlaşılırdı: O sanatçının tekniğini tanıyan bir uzman tabloyu incelerdi... Ama artık, tabloya sadece bakarak sahteliğini-gerçekliğini anlama devri çoktan bitti gitti. Bu işleri yenilikçi teknolojiler yapıyor:
Tablonun röntgeni çekilir. Mor ötesi ışınla da bakılır, kızılötesi ışınla da. Bunu insan gözü göremediği için özel bir kamerayla resmi çekilir. 750 - 3.000 nanometre boyutundaki ışınlar, tablodaki boyanın içine ne kadar girerse, ortaya o kadar bir resim çıkar. Buna reflektogram denilir. Elektron mikroskopla boya örnekleri incelenir. Hangi boya ne zaman kullanılmış? Buna göre tablonun tarihlemesi daha doğru yapılır. Gaz kromatografisi ise, boyaların hangi maddelerden yapıldığını gösterir. Buna bakarak, boyanın tarihi anlaşılır. Kütle (mass) spektrometresiyle tabloda resmin altında kalan, görünmeyen katmanlar incelenir. Lazer görüntülemeyle, plastik sanat eserlerinin üç boyutlu modeli yaratılır... Ama bütün bu teknolojiler de bir kenara atılacak yakında.
Oh, nihayet yapay zekâ
Her derde devâ, insan zihninden hızlı, insan yerine düşünen yapay zekâ, nihayet sanat sahteciliği araştırmasında başvurulacak en yeni, en yüksek karar organı oldu. Elbette onun da “-di’li” geçmiş zamanı hızla gelecek, çünkü daha da süper yöntemler hemen sırada bekliyor.
Yapay zekâ sahteciliği şöyle çözecek: Ressamların fırça hareketleri tek tek tanımlanıyor. Sayı şimdilik 80 bin. Matisse, Picasso, Amadeo Modigliani gibi çok taklit edilen (“Ne olacak ki, ben de yaparım!”) sanatçılarla işe başladılar. Rutgers/ABD ve Hollanda Ulusal Müzesi (Rijksmuseum) Restorasyon Atölyesi ortak çalışmasıyla yazılan algoritma, tablolardaki fırça sürüş tekniğini tarıyor. Ayrıca fırçanın tuvale sürtüş basıncını, fırçanın yarattığı dalgaları, oyuklar, kabartıları... Algoritma, tuvali tararken aynı anda “öğreniyor.” Zaten işte yapay zekânın en tartışmalı konusu da bu, “öğrenme” kısmı. Ya, “gereğinden fazla” öğrenirse kaygısı yaygın. Örneğin, bu algoritma, sanatçı stillerini karşılaştırmayı da öğrenecek.
Rutgers bilimcileri, bulgularını Şubat 2018’de New Orleans’ta Yapay Zekâ Geliştirme Birliği (AAAI) Konferansı’nda diğer bilimcilere anlatacaklar. Ellerini çabuk tutmaları gerek: Sahteciliğe karşı başka yepyeni teknikler sırada. Bunlar da gelecek haftanın konusu...