Sahi Merkez niye enflasyon tahmini yapıyor ki?

Merkez Bankası Başkanı Murat Çetinkaya önceki gün yılın ikinci enflasyon raporunu açıkladı ve Merkez Bankası’nın bu yıla ilişkin enflasyon tahmininin yüzde 8.4’e yükseltildiğini gördük. Ocak ayında açıklanan ilk raporda tahmin yüzde 7.9’du.

Peki Merkez Bankası’nın enflasyon tahminini yükseltmesine şaşırdık mı ya da şaşıran ve “Eyvah enflasyon yükselecekmiş” diyen kimse oldu mu, hiç sanmıyoruz. Hatta Merkez Bankası’nın tahminini yukarı çekerek yüzde 8.4 düzeyinde ilan ettiği gün Başbakan Yardımcısı Mehmet Şimşek enflasyonda tek haneye inmenin zorluğundan söz etmedi mi? Yani yüzde 8.4’ün bir anlamda kaygı duyulacak değil, tutturulması pek mümkün görülmeyen bir oran olduğunu bizzat Mehmet Şimşek itiraf etmiş olmadı mı?

Merkez Bankası her yıl dört enflasyon raporu açıklıyor ve bu kapsamda o yıla ve bir sonraki yıla ilişkin enflasyon tahminini ilan ediyor. Merkez Bankası’nın enflasyon hedefi uzun vadede hep yüzde 5, orta vadeli programda ise son birkaç yıldır yüzde 5’ten daha yüksek hedefler belirleniyor. Aslında burada bile bir karmaşa var. Türkiye yıla başlarken neredeyse iki hedefle yola çıkmış oluyor. Biri Merkez Bankası’nın hep sabit tuttuğu hedef, diğeri ise hükümetin orta vadeli programla ortaya koyduğu hedef.

Merkez Bankası, “hedef sabit kalmakla birlikte” gelişmeleri göz önünde bulundurarak tahminini revize ediyor. Bu revize de hep yukarı yönlü oluyor.

İşte beş yılın tahminleri ve gerçekleşme... Merkez Bankası yalnızca 2014 yılında o da son tahmininde gerçekleşmenin altında bir oran dile getirmiş. 2014 yılının son enflasyon raporunda o yılın TÜFE gerçekleşmesi yüzde 8.90 olarak tahmin edilmiş, ama gerçekleşme yüzde 8.17 olmuş. Ancak 2014’ün kasım sonunda yıllık artışın yüzde 9.15 düzeyinde bulunduğunu, yıl sonunda ise aralık ayındaki hiç beklenmeyen yüzde 0.44’lük fiyat düşüşü sayesinde yüzde 8.17’ye inildiğini hatırlamakta yarar var. Yani 2014, sıra dışı bir yıl.

2014 sonrasında hiç tutmadı

Merkez Bankası 2014 yılı enflasyonunu son tahminine göre tutturdu; ancak sonrasında tahminler hep boş çıktı.

2015 yılında yüzde 7.90’lık son tahmine karşılık gerçekleşme yüzde 8.81, 2016 yılında yüzde 7.50’lik son tahmine karşılık gerçekleşme yüzde 8.53, 2017 yılında da yüzde 9.80’lik son tahmine karşılık gerçekleşme yüzde 11.92 oldu.

Bu yıl ikinci tahminde beklenti yüzde 8.40’a çıkarıldı ama mart sonu itibarıyla yıllık oran yüzde 10.23 düzeyinde bulunuyor ve Başbakan Yardımcısı Mehmet Şimşek’in de dikkat çektiği gibi yılı tek hanede kapatmak pek mümkün görünmüyor. Dolayısıyla yılın üçüncü ve dördüncü enflasyon raporlarında tahminin daha da yukarı çekildiğine tanık olabiliriz.

Merkez ne diyor?

Merkez Bankası’nın enflasyon tahmininin tutmuyor olması 13 Nisan’da düzenlenen medya seminerinde de gündeme geldi. Merkez Bankası ile Ekonomi Muhabirleri Derneği’nin ortaklaşa düzenlediği seminerde Ankara Radyosu program yapımcısı arkadaşım Falih Akıcı, Merkez Bankası yetkililerine enflasyon tahminlerinin gerçekleşen enflasyonun çok gerisinde kalıyor olmasının nedenini sordu. Falih, “Merkez Bankası’nın elinde hatırı sayılır bir veri seti var, onlarca iyi yetişmiş eleman var, ama enflasyonda gerçekleşmeye bir türlü yaklaşamıyorsunuz, bunun nedeni ne olabilir” sorusunu yöneltti.

Yanıtı seminere katılan tüm gazeteciler olarak dinledik. Tatmin edici miydi, hayır. Merkez Bankası yetkilileri, çok sayıda değişkeni dikkate alarak kapsamlı bir analiz yapıldığını, tahminin bu şekilde ortaya çıktığını ve en gerçekçi oranı yansıttığını söylediler.

İyi de böylesine kapsamlı bir çalışmanın ürünü olan bu oran niye tutmuyordu ki, işte bu sorunun yanıtı yoktu.

İki olasılık var, ikisi de kötü

Gerçeği bilemeyiz tabii ki ama belki de aslında tahmin edilen oran ilan edilmiyordu, edilemiyordu. Merkez Bankası’nın yüzde 8.4 olarak açıkladığı son tahmin belki daha yüksekti ama o yüksek oranı açıklamak diğer dengeleri bozduğu için mümkün olamıyordu.

Aslında ortada iki türlü tuhaflık var. Eğer Merkez Bankası onca altyapıya, onca yetişmiş elemana rağmen yüzde 8.4 tahmin ediyor ve bu da gerçekleşmenin çok altında kalacağa benziyorsa, demek ki hesaplamada yanlışlık var.

Yok eğer hesaplanan oran çok daha yüksek ama açıklanabilen yüzde 8.4 ise bu sefer de ortada enflasyon raporlarını gölgeleyecek bir oran gizleme çabası var.

Tabloyu nasıl okuyacaksınız?

Tabloda her yıl dört kez açıklanan rapor dönemlerinde ilgili yıl ve bir sonraki yıl hangi düzeyde gerçekleşme tahmin edildiğine ve o yıllardaki gerçekleşmeye yer veriyoruz.

Örneğin ilk satırda 2014-1 tanımıyla 2014 yılının ilk raporunda ilan edilen tahminler aktarılıyor. 2014’ün ilk raporunda 2014 yılının TÜFE gerçekleşmesi yüzde 6.60, 2015’in TÜFE gerçekleşmesi yüzde 5 olarak tahmin edilmiş.

Aynı yılın son raporunda 2014 gerçekleşmesinin yüzde 8.90, 2015 gerçekleşmesinin yüzde 6.10 olarak tahmin edildiğini görüyoruz. Ama gerçekleşmeler 2014’te yüzde 8.17, 2015’te yüzde 8.81 olmuş.

Merkez Bankası her yıl için toplamda sekiz tahmin yapıyor. Bu tahminlerin dördü bir önceki yıl, dördü ise ilgili yıl içinde yapılıyor. Örneğin 2015 yılı için hem 2014’ün dört raporu açıklanırken tahminde bulunuldu, hem de 2015’in dört raporu açıklanırken.