Rekor açığa rekor borçlanma
Merkezi yönetim bütçesinin, depremler ve seçim sürecinin de etkisiyle harcamalarda aşırı artış, gelirlerde azalışa bağlı olarak rekor düzeyde açık verdiği bu yılın ilk çeyreğinde, açığın finansmanı için Hazine rekor düzeyde borçlanmaya gitti.
Ocak ayında 32,3 milyar lira olan bütçe açığı, 11 ilde büyük yıkıma yol açan ve depremlerin genel ekonomiye etkisiyle şubatta 170,6 milyar liraya fırlamış, martta ise dengelerin görece sağlanmasıyla 47,2 milyar liraya gerilemiş; böylece ilk çeyrekte 250 milyar liranın üzerinde bir bütçe açığı verilmişti.
Hazine ve Maliye Bakanlığı, ocak-mart dönemine ilişkin bütçe finansman verilerini de açıkladı. Buna göre, merkezi yönetim bütçesinin geçen yıl ilk üç ayda bütçe emanetleri ve avans kullanımı sonrası sadece 17,2 milyar lira olan nakit açığı, bu yıl aynı dönemde tam yüzde 1.119,8 (11,2 kat) büyüyerek 209,4 milyar liraya ulaştı.
Aynı dönemde, gelecek dönem ihtiyaçları da düşünerek bu açığın da üzerinde olmak üzere toplam net 253,8 milyar liralık iç ve dış borçlanmaya gitti. Hazine’nin üç aylık net borçlanması, geçen yılın aynı dönemine göre yüzde 249,4 artış gösterdi. Geçen yıl aynı dönemde 72,7 milyar liralık net borçlanmaya gidilmişti.
Hem dış hem iç borçlanmada hızlı artış
İlk çeyrekte Hazine’nin toplam net iç ve dış borçlanması 250 milyar lirayı aşarak rekor kırdı. Bütçenin, geçen yıl ilk üç ayda 17,2 milyar lira nakit açığının bu yıl aynı dönemde tam 11,2 kat artarak 209,3 milyar liraya ulaşması, borçlanmayı patlattı.
İlk çeyrekte hem dış hem de iç borçlanmada geçen yıla göre hızlı artış yaşandı. Üç ayda 34,9 milyar lira tutarında dış borç ödeyip 97,8 milyar liralık yeni dış borçlanmaya giden Hazine’nin “net” dış borçlanması 92,8 milyar lira düzeyinde gerçekleşti. Bu kaynak da bütçe açığının finansmanında kullanıldı.
Üç aydaki net dış borçlanma geçen yılın eş dönemindekinin 3,2 katına ulaştı. 2022’nin ocak-mart döneminde Hazine’nin net dış borçlanması 19,6 milyar lira olmuştu.
Ancak bunun büyük bölümü, deprem öncesi gerçekleşti. Ocak ayında net 48,4 milyar liralık dış borçlanmaya giden Hazine, şubatta 1,1 milyar lira ile net ödeyici pozisyonunda kalmıştı. Hazine, mart ayında ise 15,5 milyar lira tutarında net dış borçlanmaya gitti.
Üç ayda net 191 milyarlık iç borçlanma
Hazine, üç ayda, nakit açığından da 44,7 milyar lira daha fazla olmak üzere toplam 253,8 milyar lira tutarında net borçlanmaya gitti. Hazine’nin 2022 yılındaki borçlanması 469,4 milyar lira ile rekor kırmıştı. Bu yıl daha ilk üç aydaki borçlanma bunun yüzde 54’üne ulaştı.
Hazine’nin geçen yılın ilk üç ayında 53 milyar lira olan net iç borçlanması ise bu yıl aynı dönemde ise 191 milyar lira ile onun 3,6 katı düzeyine ulaştı. Hazine iç borçlanmayı esas olarak TL cinsi tahvil ihracı ile gerçekleştirdi.
Eski TL tahvil ihraçları kaynaklı itfalar dolayısıyla üç ayda 45,5 milyar liralık geri ödeyen Hazine, aynı dönemde bu kağıtlara dayalı yeni ihraçlar yoluyla 252,4 milyar liralık yeni borçlanma gerçekleştirdi.
Böylece Hazine’nin TL tahvil ihracıyla yoluyla yaptığı net iç borçlanma üç ayda 206,9 milyar liraya ulaştı. TL cinsi Hazine bonosu ihraçları dolayısıyla üç ayda 18,9 milyar liralık geri ödeme gerçekleştiren Hazine, aynı dönemde bu kağıtlarla 3 milyar liralık bir yeni ihraç gerçekleştirdi ve böylece 15,9 milyar lira ile net ödeyici pozisyonunda kaldı. Hazine, bu yıl ilk çeyrekte döviz cinsi tahvil ya da bono ihracı yolu ile iç borçlanmaya ise gitmedi.
2022’yi de aratacak
Hazine, 2022 yılının tümünde önceki yıldakinden 3 kat daha fazla olmak üzere toplam net 469,4 milyar liralık net iç ve dış borçlanmaya gitmiş, yasal limitin aşılması ekonomi çevreleri ve siyasi arenada tartışmalara yol açmıştı. Bu borçlanmanın da 254,9 milyarlık kısmı son çeyrekte yapılmıştı. Geçen yıl açık farkla tüm yılların rekorunu kıran Hazine iç borçlanmasının 95,8 milyarı dış, 372,6 milyarını ise iç borçlanma idi.
Önceki yıllarla karşılaştırıldığında 2022’deki Hazine borçlanması tüm yılların çok üzerinde bulunuyor. 2006’da 8,6 milyar lira ile net ödeyici konumunda bulunan Hazine’nin yıllık net borçlanması 2007-2018 döneminde 6,4 milyar lira ile 83,6 milyar lira arasında iniş çıkışlı bir seyir izlemiş, 2019’da 157,1 ve 2020’de 246,9 milyar lira olmuş, 2021’de 116,5 milyar liraya gerilemişti.
Bu yılın daha ilk üç ayında 250 milyar lirayı aşan net borçlanma, 2022 hariç tüm yıllardaki toplam yıllık net tutarın üzerine çıkarken, rekor yılı olan 2022’nin tümündeki tutarın da yüzde 54’üne ulaştı. Diğer bir açıdan bakıldığında da 2022’nin son çeyreğinde 250 milyar lirayı aşarak rekor kıran kamu borçlanmasının, bu yılın ilk çeyreğinde de aynı düzeyde gerçekleştiği, son iki çeyrekteki toplam borçlanmanın 500 milyar lirayı aştığı görülüyor.
Seçim sonrası yeni bir ekonomik programla kamu açıklarının kontrol altına alınmaması ve bu borçlanma ivmesinin devam etmesi durumunda Hazine’nin 2023 yılı toplam net borçlanmasının 2022’nin de rekorunu kırarak 1 trilyon lirayı aşabileceği belirtiliyor.
Merkezi yönetim borç stoku 4,5 trilyon TL
Bu arada merkezi yönetimin toplam iç ve dış borç stoku, ocak-mart döneminde net 452,8 milyar lira artarak 4 trilyon 487 milyar liraya ulaştı. Bunun 2 trilyon 233,4 milyarını iç, 2 trilyon 253,5 milyar lirasını ise dış borç stoku oluşturuyor. İç borç stokunun 1 trilyon 688,5 milyar liralık bölümünü TL borçlanma, 544,9 milyar liralık bölümünü ise dövize dayalı borçlanma kaynaklı stok oluşturuyor. Dövize dayalı iç borç ile dış borçların toplamından oluşan toplam 2 trilyon 798,5 milyar liralık döviz borçlanması, toplam borç stokunun yüzde 62’sini oluşturuyor. Bu da kamu borçlanmasında yüksek oranda “dolarizasyon” anlamına geliyor.