Reel sektörün döviz pozisyonu açığında kaygı veren gidiş: Açık 112 milya

Finansal kesim dışında kalan firmaların, bir başka ifadeyle reel sektör kuruluşlarının döviz varlık ve yükümlülükleri arasındaki farktan oluşan net döviz pozisyonu yılın ilk çeyreğinde tam 17.5 milyar dolarlık artış gösterdi. Net döviz pozisyonu, mart sonu itibariyle negatif 111.8 milyar dolar olarak gerçekleşti. 

Reel sektör kuruluşlarının geçen yılın sonunda 86.3 milyar dolar olan varlıkları, ilk çeyrekte 3.3 milyar dolar azalarak 83 milyar dolara indi.

Varlıklar azalırken, yükümlülüklerde 14.2 milyar dolarlık artış kaydedildi. Geçen yılın sonunda 180.6 milyar dolar düzeyinde bulunan yükümlülükler, mart sonunda 194.8 milyar dolara yükseldi.

Böylece, ilk çeyrekte varlıkların 3.3 milyar azalması, buna karşılık yükümlülüklerin 14.2 milyar artmasıyla net döviz pozisyonu negatif bazda 17.5 milyar dolar büyümüş oldu.

Yılın ilk çeyreğinde henüz moralleri bozan bir ekonomik gidişat söz konusu değildi… Dünya ekonomilerinde yeni bir dip yaşanabileceği kaygısı yoktu, ABD ve AB'deki sorunlar ortaya çıkmamıştı. Türk Lirası değer yitirmiyordu ve bu durumun değişmeyeceği yargısının hakim olduğu bir dönemdi. Bu yüzden de, ilk çeyrekte yükümlülükler hızla artırıldı, bu artışta herhangi bir sakınca görülmedi.  

Mevduattaki azalma

Reel sektör kuruluşlarının döviz varlıklarında ilk çeyrekte ortaya çıkan 3.3 milyar dolarlık azalma tümüyle mevduattan kaynaklandı. Yılın ilk çeyreğinde mevduat yaklaşık 4 milyar dolarlık gerileme kaydetti. Menkul kıymetlerde de çok az da olsa bir gerileme oldu.

Reel sektör kuruluşlarının yurtdışına doğrudan sermaye yatırımları 866 milyon dolar arttı. Bu yatırımların tutarı 13.2 milyar dolara ulaştı.

İhracat alacaklarında ise 217 milyon dolarlık bir artış oldu.

Nakdi kredilerde hızlı artış

Finansal kesim dışında kalan firmaların döviz yükümlülüklerindeki artışın tümü nakdi kredilerden kaynaklandı. Toplam yükümlülükler, ilk çeyrekte 14.2 milyar dolar arttı. Bu dönemde, nakdi kredilerde ise 14.3 milyar dolarlık artış ortaya çıktı.

Nakdi krediler 162.5 milyar dolardan 176.8 milyar dolara yükseldi. Mart sonundaki nakdi kredilerin 92.8 milyar dolarını yurtiçinden sağlanan, 84 milyar dolarını yurtdışından sağlanan krediler oluşturuyor. İlk çeyrekte, yurtiçinden sağlanan krediler 10.9, yurtdışından sağlanan krediler ise 3.4 milyar dolar arttı.

Yurtiçinden sağlanan nakdi döviz kredileri döviz karşılığı Türk Lirası cinsinden kullanılıp, ödemesi de yine Türk Lirası cinsinden yapılabiliyor.

20 milyardan 112 milyara…

Merkez Bankası finansal kesim dışındaki firmaların döviz varlık ve yükümlülüklerine ilişkin verileri 2003 sonuna kadar geri götürüyor; en azından açıklama 2003 yılını kapsayacak şekilde yapılıyor. Buna göre, finansal kesim dışındaki firmaların açık pozisyonu 2003 sonunda yalnızca 20 milyar dolardı.

Döviz varlık ve yükümlülükleri arasındaki fark 2004'te pek değişmedi ve 21 milyar dolar olarak gerçekleşti. 2005 yılıyla birlikte hızlanma başladı; varlık-yükümlülük farkı 2005 yılında 27 milyar dolara, 2006 yılında 38 milyara çıktı.

2007, varlık-yükümlülük farkının tırmanışa geçtiği yıl. Açık pozisyon, 2007 yılında yüzde 66 oranında 25 milyar dolar artarak 63 milyar dolara yükseldi. 2007'de varlıklar 13.5 milyar dolar artarken, yükümlülüklerde tam 39 milyar dolarlık artış oldu. Açık pozisyonda 2007 yılında ortaya çıkan bu hızlı artış, büyük ölçüde, ihracatçılara ihracattan elde ettikleri dövizleri yurtdışında tutma olanağı tanınmasından kaynaklandı. İhracatçılar, yapılan düzenleme çerçevesinde dövizlerinin tümünü yurtdışında tutabilme olanağı elde etti. Bu düzenlemeye dayalı olarak yurtdışında şirket kuran ihracatçıların, kendi dövizlerini bir anlamda kendilerine kredi olarak kullandırması sonucunda 2007 yılında yurtdışından sağlanan krediler 25 milyar dolar arttı. 

Net döviz pozisyonu 2008 yılında 80 milyar dolara çıktıktan sonra 2009'da 77 milyar dolara geriledi.

2010'un tümünde 17 milyar dolar artan net döviz pozisyonu, bu yılın ilk çeyreğinde 17.5 milyar dolar daha büyüdü ve mart ayı sonunda yaklaşık 112 milyar dolarlık bir büyüklüğe erişti.

"Açık pozisyon demek, kur riski demek"

Merkez Bankası, reel sektör kuruluşlarının döviz varlık ve yükümlülüklerini değerlendirirken, açık pozisyonun kur riski anlamına geldiğine dikkat çekiyor. Merkez Bankası’nın değerlendirmesinde "Firmaların döviz yükümlülüklerine karşılık döviz varlıklarının olması bilançolarında taşıdıkları açık pozisyonu, dolayısıyla maruz kaldıkları kur riskini sınırlayabilmekte, döviz gelirlerinin yüksek olması da kur riskine karşı doğal koruma sağlayabilmektedir" görüşüne yer veriliyor.