Reel sektörde üretim azmi canlanamıyor

İmalat sanayiinde mevsimsel etkilerden arındırılmış kapasite kullanım oranı, marta göre 0,2 puan düşerek yüzde 77’ye indi. Reel Kesim Güven Endeksi nisanda önceki aya göre değişmeyerek 103,5 oldu.

Seçimden önce, gelecek döneme ilişkin iç ve dış talepte artış beklentisi ve paralelinde üretimi artırma eğiliminde canlanma yaşanan reel sektörde iyimserlik, seçim sonrasında yerini daha ihtiyatlı bir duruşa bıraktı. Reel sektörde nisan ayı ve son üç aya ilişkin değerlendirmeler düşük bir performansa işaret etti.

Sanayicilerin güven düzeyi nisanda yerinde sayarken, talep ve piyasa koşullarına ilişkin gelecek dönem beklentilerinde iyimserlik dozunun da düşük kaldığı görüldü. Kapasite kullanımının önceki aya göre düştüğü, reel kesim güveninin yerinde saydığı nisan ayında, sanayide üretimi artırma eğilimi düşük kalırken, maliyetlerde artış ve enflasyonda yükseliş beklentisi öne çıktı.

Reel kesimin güveni artamadı

Merkez Bankası, her ay imalat sanayi işyerlerinde gerçekleştirdiği İktisadi Yönelim Anketi’nin nisan ayı sonuçlarını yayımladı. Nisanda 1.727 işyerinde gerçekleştirilen ankete göre Reel Kesim Güven Endeksi, nisanda önceki aya göre 1,7 puan artarak 106,1 olurken, mevsimsellikten arındırılmış endeks ise değişmeyerek 103,5 düzeyinde kaldı.

Geçen yıl nisan ayı ve genel seçimlerin yapıldığı mayıs ayında 105,1 düzeyinde bulunan mevsimsellikten arındırılmış Reel Kesim Güven Endeksi, haziranda 105,7’ye çıktıktan sonra sürekli gerileyerek bu yıl şubatta 102’ye kadar düşmüş, yerel seçimlerin yapıldığı martta ayında ise pozitif beklentilerde artışın etkisiyle 103,5’e yükselmişti. Seçim sonrası ilk anketin yapıldığı nisanda ise reel kesim güveninin yerinde saydığı dikkati çekti.

Kapasite kullanımı azaldı

İktisadi Yönelim Anketi ile belirlenen sonuçlara göre nisan ayında imalat sanayi genelinde mevsimsel etkilerden arındırılmış kapasite kullanım oranı, önceki aya göre 0,2 puan düşerek yüzde 77’ye indi. Mevsimsel etkilerden arındırılmamış kapasite kullanım oranı ise önceki aya göre 0,5 puan artarak yüzde 76,7 düzeyinde oluştu. Kapasite kullanımı önceki aya göre tüketim mallarında 0,3 puan düşerek yüzde 73’e indi.

Bu kapsamda dayanıklı tüketim mallarında 1,3 puan artışla yüzde 73 olan kapasite kullanımı, dayanıksız tüketimde 0,5 puan düşüşle yüzde 72,6’ya geriledi. Kapasite kullanımı ara mallarında 0,5 puanlık artışla yüzde 77, yatırım mallarında 0,6 puan düşüşle yüzde 75,9 oldu. Nisan ayında alt sektörler içinde en yüksek kapasite kullanım oranları yüzde 85,6 ile kâğıt, yüzde 83,3’le ağaç ve yüzde 78,8’le kimyada gerçekleşirken, en düşük kapasite ile çalışan yüzde 62,9’la deri oldu.

Beklentilerde canlanma zayıf

 Nisan ayı anketine verilen yanıtlar incelendiğinde, sanayicilerin son üç aya ilişkin değerlendirmeleri sanayide vasat bir performansa işaret ederken, talep ve piyasa koşullarına ilişkin gelecek dönem beklentilerinde de ihtiyat modunun hâkim olduğu görüldü.

Bulunduğu sanayi dalındaki genel gidişat konusunda bir ay öncesine kıyasla daha iyimser olanların mart ayı anketinde yüzde 7,1 olan oranı, yerel seçimlerin ardından nisanda yapılan ankette yüzde 8,8’e yükselmekle birlikte çok düşük bir düzeyde bulunuyor.

Yüzde 75,3 oranı ile dört sanayiciden üçü, önce ki aya kıyasla gidişatın aynı, yüzde 15,9’luk bir kesimin ise daha kötü olduğunu düşünüyor. Sanayicilerin yüzde 37,7’si nisan itibarıyla gelecek üç ayda (Mayıs-Haziran 2024) toplam siparişlerde artış beklerken, yüzde 51,3’ü değişiklik öngörmüyor, yüzde 11’lik kesim ise düşüş bekliyor. Toplam siparişlerde artış bekleyenlerin oranı mart ayı anketine göre 3,5 puan arttı.

Siparişlerdeki artışın daha çok iç piyasadan beklendiği görüldü. İç piyasa siparişlerinde artış bekleyen sanayi işyerlerinin oranı önceki aya göre 1,7 puan artarak yüzde 31,9, düşüş bekleyenler ise 1 puan düşerek yüzde 11 oldu. İhracat siparişlerinde artış bekleyenler 0,5 puan azalarak yüzde 31,5’e geriledi, düşüş bekleyenlerin oranı da yüzde 9,8 olarak ölçüldü. Sanayicilerin yüzde 63,7 ile ezici çoğunluğu gelecek üç ayda üretim süreçlerinde ortalama birim maliyetlerinde artış bekliyor. Bu beklentinin oranı seçim ayında ki ankete göre 1,8 puan yükseldi.

Nisan anketinde sanayicilerin yüzde 35,2’lik bölümü maliyetlerinin değişmeyeceği yönünde görüş bildirirken, sadece yüzde 1,1’lik kesimin düşüş beklediği görüldü. Maliyete etki eden unsurlardan kısa vadeli TL kredi faizlerinde gelecek üç ayda artış bekleyen işyerlerinin martta yüzde 37,4 olan oranı nisanda yüzde 40,9’a çıktı. Yüzde 57,1’lik büyük kesim faizlerin aynı kalacağı yönünde görüş bildirirken, düşüş bekleyenler yüzde 2’de kaldı.

Üretim artışı ve zamda ihtiyat

Sanayicilerin toplam siparişler ve maliyetlerdeki beklentilerinin yansıması olarak üretim artışı yönünde bir eğilim oluşmadı. Gelecek üç ayda üretimini artıracağını bildiren işyerlerinin önceki ankette yüzde 30,9 olan oranı son ankette de yüzde 30,4’te kaldı. Yüzde 62,9’la ana kesimin mevcut üretim düzeyini koruma eğiliminde olduğu görüldü.

Maliyetler, faiz, talep gibi faktörlerde beklenen gelişmeler, sanayicileri gelecek üç ayda ürünlerine zam konusunda da daha ihtiyatlı bir tutuma itti. Zam planlayan işyerlerinin oranı, maliyet artışı bekleyenlere göre çok daha düşük kaldı. Gelecek üç ayda satış fiyatlarını artıracağını bildiren işyerlerinin martta yüzde 47 olan oranı nisanda yüzde 46,7’ye geriledi. Gelecek üç ayda istihdamını artırmayı öngören işyerlerinin oranı ise küçük bir artışla yüzde 15,1’den yüzde 15,6’ya yükseldi.

Uzun vadede yatırım eğilimi daha güçlü

Sanayicilerin çeyreklik beklentilerde iyimserlik dozu düşük kalmakla birlikte uzun vadede yatırım eğiliminde artış olduğu belirlendi. Geçmiş on iki aya kıyasla gelecek on iki ayda daha fazla yatırım harcaması öngörenlerin oranı nisanda 10,5 puan artarak yüzde 30’a yükseldi.

Her ay yapılan ankette, geçen yıl nisanda yüzde 35,3 çıkan söz konusu oran, izleyen dönemde sürekli gerileyerek bu yıl martta yüzde 24,8’e kadar düşmüştü. Buna göre gelecek bir yılda önceki bir yıla göre daha fazla yatırım yapmaya hazırlanan sanayicilerin oranı bu yıl nisanda son 12 ayın en yüksek düzeyini gördü. Buna karşılık yüzde 57,1’lik büyük kesim yatırım artışı öngörmezken, 12,9’luk bir kesim ise yatırım harcamalarını kısacağını bildirdi.

Enflasyon beklentisi yeniden artışta

Bu arada sanayicilerin gelecek on iki ayda üretici fiyatları bazında (ÜFE) yıllık enflasyon beklentisi 16 ay sonra yeniden yükseldi. Gelecek on iki ayda beklenen enflasyon oranı nisan ayında yüzde 55,5 olarak ölçüldü. Kasım 2022’de yüzde 94,1 olarak ölçülen söz konusu beklenti izleyen aylarda sürekli düşerek bu yıl mart ayında yüzde 54,5’e kadar inmişti. TÜİK’e göre mart sonu itibarıyla son bir yıldaki ÜFE artışı yüzde 51,5 düzeyinde gerçekleşti. Uygulanmakta olan “enflasyonla mücadele” temel öncelikli programa rağmen, ekonomideki “yerel” aktörlerin psikolojik faktör olarak enflasyonda düşüşe “ikna” olması mücadelenin etkinliği açısından hayati önem taşıyor.