Reel sektör 2023’e daha düşük kur riskiyle girdi
Türk reel sektör firmaları, küresel ekonomide son yıllarda büyüyen riskler ve belirsizliklerin birikimini devralan 2023 yılına, yabancı para net pozisyon açıklarını önemli ölçüde küçültmüş, kur risklerini azaltmış olarak girdiler.
Merkez Bankası’nın son açıkladığı Ekim 2022 verileri, finans kesimi dışındaki firmaların (reel sektör), son beş yılda olduğu gibi döviz yükümlülüklerini azalıp döviz varlıklarını artırarak açıklarını küçültme şeklindeki döviz pozisyonu yönetimine geçen yıl da devam ettiklerini ortaya koydu. Buna göre reel sektör firmaları geçen yılın ilk on ayında döviz varlıklarını yüzde 12,5 büyüterek 172 milyar 234 milyon dolara çıkarırken, yükümlülüklerini yüzde 6,8 azaltarak 256 milyar 149 milyon dolara çektiler. On aylık dönemde varlıklardaki 19 milyar 116 milyon dolarlık artışa karşılık, yükümlülükler 18 milyar 587 milyon dolar azaldı.
Böylece firmaların net döviz pozisyonu açığı on ayda üçte bir oranında 37 milyar 703 milyon dolar küçülerek 83 milyar 915 milyon dolara geriledi.
Döviz mevduatları arttı, kredileri azaldı
Reel sektörün döviz varlıklarındaki artışın 14 milyar 570 milyon dolarlık bölümü, yurt içi ve yurt dışı bankalardaki döviz mevduatlarından kaynaklandı. Yurt içi bankalardaki 97 milyar 949 milyon, yurt dışı bankalardaki de 17 milyar 320 milyon dolar olmak üzere firmaların toplam döviz mevduatı Ekim sonunda 115 milyar 269 milyon dolara ulaştı.
Aynı dönemde firmaların ihracat alacakları 1 milyar 572 milyon dolar artışla 35 milyar 266 milyon dolara, yurt dışına doğrudan sermaye yatırımları 2 milyar 949 milyon dolarlık artışla 20 milyar 413 milyon dolara, portföylerindeki yabancı para cinsi menkul kıymetler de 25 milyon dolarlık artışla 1 milyar 285 milyon dolara çıktı.
Reel sektörün döviz yükümlülüklerindeki hafifleme ise büyük oranda yabancı para üzerinden kullandıkları kredi borçlarındaki azalmadan kaynaklandı. Döviz üzerinden nakdi kredilerin 2021 sonunda 274 milyar 736 milyon dolar olan bakiyesi, yüzde 6,8’lik küçülmeyle Ekim 2022 sonunda 256 milyar 149 milyon dolara geriledi. Buna göre firmalar yabancı para kredi hacmi on ayda 18 milyar 587 milyon dolarlık net küçülme kaydetti.
Ekim sonu itibariyle nakdi kredi borçlarının 113 milyar 662 milyon dolarını yurt içi bankalar ile faktöring, leasing ve finansal kiralama şirketi gibi diğer finans kuruluşlarından, 104 milyar 36 milyon dolarını ise yurt dışı bankalardan kullandırdıkları döviz kredileri oluşturuyor.
Kredilerdeki azalışın aksine reel sektör firmalarının ithalat borçları ise on ayda 5 milyar 29 milyon dolar artarak 38 milyar 451 milyon dolara yükseldi.
Açık 83 milyar dolara geriledi
Reel sektörün döviz varlıkları yıllar itibariyle istikrarlı biçimde büyürken, döviz yükümlülüklerinin ise 2017’de ulaştığı tepe noktadan sonra küçülme sürecine girdiği ve o yıldan bu yana döviz pozisyon açıklarında hızlı bir küçülme yaşandığı belirlendi. 2008-2017 döneminde reel sektörün döviz varlıkları kümülatif olarak yüzde 43 büyüyerek 125,8 milyar dolara, yükümlülükleri ise yüzde 107,7 artışla 313,4 milyar dolara ulaşmış, böylece döviz pozisyon açıkları 187,6 milyar dolarla üç katına çıkmıştı. Reel sektörün 2017’deki bu açığı tarihi en yüksek düzeyi oluşturdu.
İzleyen dönemde döviz varlıkları büyümesini sürdürürken, firmalar yükümlülüklerini hızlı azaltma yoluna gittiler ve pozisyon kapadılar. 2017’den bu yana varlıklar yüzde 36,9 oranında 19,1 milyar lira artarken, yükümlülükler ise yüzde 18,3 oranında 18,6 milyar küçüldü. Bunun sonucunda döviz pozisyon açığı da yüzde 55,3 oranında 37,7 milyar dolar küçülerek 83,9 milyar dolara kadar indi.
2023’te kur riskini artıran faktörler
Covid-19 krizinin ardından yaraları sarma ve toparlanma yılı olması beklentileri karşılık bulamadığı gibi bir de üzerine RusyaUkrayna savaşının eklendiği 2022 geride kalıp, 2023 yılına artan belirsizlikler, resesyon beklentisi ve hatta finansal kriz olasılığının da aralarında bulunduğu küresel risk senaryoları ile girildi. Merkez bankaları giderek yüksek faiz ve sıkı para politikalarına yöneldiler. Büyük özel sektör ve kamu borcu yükünden dolayı kürede mali istikrarsızlığın artacağı değerlendiriliyor. Bu arada küresel çapta etkili olacak bir finansal kriz olasılığının giderek güçleneceğini savunanlar da bulunuyor. ABD, Çin ve Euro Bölgesi olmak üzere dünyanın en büyük 3 ekonomisinin keskin bir şekilde yavaşladığı, 2023’te genel olarak küresel büyümenin hız keseceği, Avrupa ülkelerinde resesyonun güçlenebileceği belirtilirken, özellikle yılın ikinci yarısı için hem küresel hem de genel seçimlerin de etkisiyle ulusal ekonomide daha kötümser bir tablo ile karşılaşılacağı görüşleri öne çıkıyor.
Kur riski nedir?
Döviz kuru riski, döviz kurunda meydana gelen değişmelere bağlı olarak bankalar, diğer finans kurumları ya da finans dışı kuruluşların yabancı para varlık ve yükümlülüklerinin değerinde ani değişimler nedeniyle uğrayabileceği zararları ifade ediyor. Yükümlülükleri varlıklarından fazla olan kuruluşlar, döviz pozisyonu açığı veriyor. Normal dönemlerde taşınabilir nitelikteki döviz pozisyon açıkları, özellikle ekonomide belirsizliklerin, risklerin çoğaldığı, döviz kurunda dalgalanma yaşanma olasılığı arttığı dönemlerde sıkıntı yaratıyor, açığı olan kuruluşların kur riski büyüyor. Borç dolarizasyonuna giden firmalar negatif bilanço etkilerine maruz kalabiliyor; kredi bulmaları zorlaşıyor, daha yüksek kredi kısıtı altında kalıyorlar, yatırımlarında daralma yaşanıyor. Ulusal paranın yabancı dövizler karşısında ciddi değer kayıpları yaşadığı dönemlere girilirken, iş dünyası için ihtiyatlı döviz pozisyon yönetimi uygulamak ve fazlasıyla risk yaratan döviz pozisyonu açıklarını kapamak önem kazanıyor. Döviz açığı olmasa bile olumsuz ekonomik trendin etkisiyle mali yapısı bozulan firmalardan döviz alacağı bulunanlar (örneğin, bankalar, ihracatçılar) da tahsil sıkıntısı olasılığı nedeniyle risk yaşayabiliyor.