Reel kredi daralması yüzde 5,3

Yüksek faizin caydırı­cılığı yanında Merkez Bankası’nın parasal sıkılaştırma kapsamında de­zenflasyon patikası ile uyum­lu seyri sağlamak amacıyla gi­dilen seçici kredi uygulama­sı ve belirlenen aylık büyüme sınırları ile miktarsal kısıtla­manın uyguladığı 2024 yılın­da bankacılık sektörünün top­lam kredi hacmi reel olarak yüzde 5,3 oranında bir daral­ma kaydetti.

Enflasyonla mücadeleye yönelik ekonomik programın asıl etkili uygulama yılı olan 2024’te, yüksek faiz düzeyi ve yasal kısıtlamaların etki­siyle konut ve taşıt gibi tüke­tici kredilerinin yanı sıra bi­reysel kredi kartı ile yapılan taksitli borçlanmanın hac­mi de reel olarak daralırken, tek çekim bireysel kart borç­larında ise enflasyonun çok üzerinde bir büyüme ile ade­ta patlama yaşandı.

Pastada en büyük paya sahip ticari ve diğer kredilerin toplam ba­kiyesi de reel olarak daraldı. Ancak başta taşıta yönelik ol­mak üzere taksitli ticari kre­di hacminde ise reel büyüme yaşandı. Şirketlerin kurum­sal kredi kartı borç bakiyesi ise reel olarak küçüldü.

Enflasyon % 44,38 cari kredi büyümesi % 36,72

Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurumu (BDDK) verilerine göre bankacılık sektörü toplam kredi hacmi 2023 sonuna göre kaydettiği yüzde 36,72’lik cari artışla 27 Aralık 2024 itibarıyla 15 tril­yon 900,6 milyar liraya ulaştı. Toplam kredi hacmindeki ca­ri büyüme geçen yıl tüketici fi­yatları (TÜFE) bazında yüzde 44,38 olan enflasyonun 7,7 pu­an altında kaldı. Enflasyonla indirgendiğinde kredi hacmi­nin 2024’te reel olarak yüzde 5,3 daraldığı belirlendi.

Henüz parasal sıkılaştır­manın olmadığı, faizlerin dü­şük düzeylerde bulunduğu 2022 yılında yüzde 64,27’lik enflasyona karşılık toplam kredi hacmi yüzde 54,5 ca­ri artışı ile reel olarak yüzde 5,9 daralmıştı. İkinci yarısın­da miktar kısıtlamalarına gi­dilen ve faizlerin yükseltildi­ği 2023’te de yıllık enflasyon yüzde 64,77, kredilerde yıllık cari büyüme yüzde 53,7 ol­muş, buna göre kredi hacmin­de yüzde 6,7’lik bir reel daral­ma gerçekleşmişti.

Bireysel kartlar daralma etkisini azalttı

2024 sonu itibarıyla top­lam kredi hacminin 3 trilyon 806,8 milyar lirasını tüketi­ci kredileri ve bireysel kredi kartı olmak üzere tüketime yapılan fonlama oluşturdu. Bankaların kredi ve kart kul­lanımı yoluyla tüketici ke­simden oluşan alacak hacmi yıllık yüzde 42,6’le enflasyo­nun altındaki cari artışı do­layısıyla reel bazda yüzde 1,2 daraldı.

Bu kapsamda tüketici kre­dileri bir yılda yüzde 32,9 ar­tarak 2 trilyon 11,7 milyar lira olurken, enflasyondan arın­dırıldığında hacmi reel bazda yüzde 8 daraldı. Özellikle cari olarak da yüzde 21,1 küçülen taşıt kredisi hacminde yüzde 45,4; yüzde 16,6 ile enflasyo­nun çok altında büyüyen ko­nut kredilerinde de yüzde 19,2 oranında reel daralma meyda­na geldi. İhtiyaç kredileri ise cari olarak yüzde 45,5’le enf­lasyona yakın oranda arttı ve yüzde 0,7’lik bir reel büyüme kaydetti.

Kart, birincil borçlanma kanalı oldu

Bireysel kredi kartı borç bakiyesi ise geçen yıl enflas­yonun çok üzerinde büyüdü. Tüketici kredilerindeki mik­tar kısıtlaması ve taksitli kre­di kartında taksit sınırlama­sı dolayısıyla tek çekim kart kullanımına yüklenilmesi ve bunun adeta birincil borçlan­ma kanalına dönüşmesi bun­da etkili oldu.

2024 sonunda 630 milyar lira olan taksitli bireysel kart borçları, getirilen taksit sı­nırlamasının etkisiyle yıllık cari büyümesi yüzde 26,1’de kalarak reel bazda yüzde 12,7 daralırken, peşin (tek çekim) kart borçları yüzde 77,8’le enflasyonun çok üze­rinde büyüyerek 1 trilyon 165 milyar liraya ulaştı ve reel­de yüzde 23,1 genişleme kay­detti. Bu gelişmelerle toplam bireysel kredi kartı borç ba­kiyesi cari olarak yüzde 55,4, reel bazda da yüzde 7,7 büyü­yerek 1 trilyon 795,1 milyar liraya ulaştı.

Tek çekim/taksizsiz birey­sel kart borçlarının toplam kredi hacminde 2023’te yüz­de 5,6 olan payı, 2024’te yüzde 7,3’e yükseldi. Taksitsiz birey­sel kart alışverişleri ile oluşan borç bakiyesi dışarıda tutul­duğunda bankacılık sektörü toplam kredi hacminin 2024 yılında cari olarak yüzde 34,3 büyüdüğü, enflasyonla in­dirgendiğinde ise reel olarak yüzde 7 daraldığı belirlendi.

Üretime açılan krediler

Ekonominin üretim ayağına kullandırılan ve toplam pas­tada en büyük bölümü oluştu­ran “ticari ve diğer krediler”in hacmi geçen yıl cari olarak yüzde 35’le enflasyonun çok altında bir büyüme ile 27 Ara­lık itibarıyla 12 trilyon 93,8 milyar lira oldu. Sanayi ve ti­caret başta üretici sektörlere açılan söz konusu kredilerin yıllık bazda reel olarak yüz­de 6,5 daraldığı belirlendi. Bu gelişmede miktar kısıtlama­sı ve kredilerdeki pahalanma­nın yanı sıra diğer ekonomik faktörlerin etkisiyle üretimde frene basılması etkili oldu.

Ticari ve diğer krediler kate­gorisinde yer alan “taksitli ti­cari krediler” ise geçen yıl reel olarak genişledi. Yıllık yüzde 57’lik bir artışla 2 trilyon 759,9 milyar lira olan bu krediler re­elde yüzde 8,7 büyüdü. Bu ka­tegoride 1 trilyon 914 milyar lira ile en büyük payı alan tica­ri ihtiyaç kredileri cari olarak yüzde 56,4, reel olarak yüzde 8,3; ticari taşıt kredileri de cari bazda yüzde 64,7, reelde yüz­de 14,1 büyüdü. Taksitli tica­ri kredilerden işyeri kredisi­nin hacmi ise cari olarak yüz­de 32,4’lük artarken reel bazda yüzde 8,3 daraldı.

Şirketlerin kullandığı ku­rumsal kredi kartlarında­ki borç bakiyesi de yıllık yüz­de 42,9’luk cari artışla 585,7 milyar lira olurken, reel bazda yüzde 1 daralma kaydetti. Reel olarak; taksitli kurumsal kre­di kartı borçlarının yüzde 37 daraldığı 2024 yılında taksit­siz kurumsal kart borçları ise yüzde 24,3 büyüdü.

KOBİ kredilerinde yüzde 9,2 reel daralma

2024, ekonomik ve sosyal ya­pıda gelişme ve denge unsuru olarak varlığı büyük önem ta­şıyan küçük ve orta boy işlet­melerin (KOBİ) kredi hacmi­nin de reel olarak daraldığı bir yıl oldu. Sanayi ve hizmet sek­törlerine ve genel ekonomiye yaptıkları katkıya kıyasla fi­nansal kaynaklardan aldığı pay son derece düşük düzey­de bulunan KOBİ’lerin toplam kredi hacminde cari büyüme 2024’de yüzde 31,1’le enflasyo­nun çok altında kaldı.

Söz ko­nusu kredilerin hacmi geçen yıl reel olarak yüzde 9,2 daraldı. Ülkedeki tüm işletmelerin sa­yıca yüzde 99,7’sini oluşturan KOBİ’lere kullandırılan kre­dilerin toplam pastada 2023 yılında yüzde 27,3 olan payı, 2024’te yüzde 26,2’ye indi.

Döviz kredileri hızlı mı büyüdü?

Bankacılık sektörü toplam kredi hacmi içinde yabancı para kredilerin hacmi 2023 sonunda dolar cinsinden 128,7 milyar dolar düzeyinde bulunurken, bunun ulusal para cinsinden karşılığı 3 trilyon 777,4 milyar lira idi. Yabancı para krediler geçen yıl dolar cinsinden yüzde 30,3’lük bir artışla 167,7 milyar liraya yükselirken, kurdaki yüzde 19,1’lik artışla birlikte bunun TL cinsinden karşılığı 5 trilyon 860,5 milyar liraya yükselerek yüzde 55,1 artmış oldu.

Böylece yabancı para kredilerin TL cinsinden tutarının toplam bankacılık sektörü kredi hacmindeki payı yüzde 32,9’dan yüzde 36,5’e yükseldi. 2024 sonu itibarıyla yabancı para kredilerin 5 trilyon 855 milyar lira (167,5 milyar dolar) ile tamamına yakını ticari ve diğer kredi kategorisinde üretici sektörlere kullandırılmış bulunuyor. Tüketici kesimin kullandığı döviz kredilerinin bakiyesi ise aynı tarih itibarıyla 5,5 milyar TL (158 milyon dolar).

Kredi büyüme sınırı neydi ne oldu?

Merkez Bankası, Temmuz 2023’ten itibaren başlatılan parasal sıkılaştırma esaslı ekonomik program kapsamında sıkılaşma sürecini desteklemek ve parasal aktarım mekanizmasını güçlendirmek amacıyla seçici kredi uygulaması ve miktarsal sıkılaştırmaya gitti.

Zorunlu karşılıklarla ilgili de düzenlemeler yapan Banka, kredi büyümesi ve kompozisyonunun dezenflasyon patikası ile uyumlu seyrini sağlamak amacıyla program döneminde krediler için belirlediği aylık büyüme sınırlarında çeşitli tarihlerde değişikliklere gitti. 6 Mart 2024’te aylık büyüme sınırı TL ticari krediler için yüzde 2,5’ten yüzde 2’ye, ihtiyaç kredilerinde yüzde 3’ten yüzde 2’ye düşürüldü, taşıt kredilerindeki yüzde 2 sınırı korundu.

Merkez Bankası20 Temmuz 2024’te, yabancı para krediler için yüzde 2 olan aylık büyüme sınırını yüzde 1,5’e indirirken, TL kredilerde yüzde 2 olan sınırı sabit tuttu. 1 Ocak 2025 itibarıyla da yabancı para ticari krediler için yüzde 1,5 olan aylık büyüme sınırını yüzde 1’e düşürüldü, TL ticari kredilerde yüzde 2 olan aylık sınır KOBİ kredileri için yüzde 2,5’e yükseltildi. Ayrıca, diğer ticari krediler için büyüme sınırı yüzde 1,5 olarak farklılaştırıldı.