"Klan ekonomisi gitti, Tunus'un ekonomik geleceği parlak"

İşsizlik, yolsuzluk, bölgesel eşitsizlik gibi sorunlar yaşayan Tunus'ta, ekonomistler gelecekten umutlu. Bunun nedeni, Bin Ali'nin ülkeyi terk etmek zorunda kalması ile, yolsuzluk ve klan ekonomisinin sona erecek olması. "Yolsuzluk olmasaydı Tunus ekonomisi yüzde 10 büyürdü" diyen ekonomist Ben Hammouda'ya göre, Tunus sokaklarını dolduran iyimserlik ülkenin yeniden ayağa kalkmasına yardımcı olacak.

Hayat pahalılığı, işsizlik ve yolsuzluğa karşı başlayan ayaklanmanın ardından, Tunus Devlet Başkanı Zeynelabidin Bin Ali 23 yıllık iktidarını bırakarak ülkesini terk etti.

Büyük araziler, ithalat ve ihracat, gayrı menkul sektörü, oteller, havayolu sektörü, bankalar, telefon şirketi, basın, internet hizmeti, gümrük gibi bir her alanda kontrol sahibi olan ailenin ülkeyi terk etmesini ardından, ekonominin bundan sonra nasıl işleyeceği sorgulanıyor.

Tunus'ta her yıl istihdam piyasasına giren 140 bin kişinin 70 bini diploma sahibi. Oysa Tunus ekonomisinin yaratabildiği yıllık istihdam oranı 40-45 bin arasında. Bu istihdamın büyük bir bölümü tekstil sektörü ve "çağrı merkezleri"nde kullanılıyor. Bu işler, diplomalı, eğitimli bir işgücünü tatmin eden işler değil. İşsizlik oranının yüzde 32 olduğu ülkede, 30 yaş altı işsizlik oranı yüzde 70'lere ulaşmış durumda.

Eğitime ağırlık verildi, fakat sonrası düşünülmedi

Tunus, GSYİH'sının yüzde 8'ini eğitime ayırıyor. Uzmanlar, Bin Ali'nin eğitime bu kadar bütçe ayırarak aslında kendi mezarını kazdığını dile getiriyorlar, çünkü ekonomik başarısını turizm ve tarım gibi kalifiye işgücü gerektirmeyen sektörler üzerine kuran Tunus, genç diplomalı nüfusunu kayıtdışına itiyor. Kayıtdışı ekonomi ise, Tunus GSYİH'sinin yüzde 38 ila 50'sine denk geliyor.

Birleşmiş Milletler Ekonomi Komisyonu Kuzey Afrika Bürosu Yöneticisi Karima Bounemra Ben Soltane, toplum içinde sürekli olarak artmakta olan hoşnutsuzluğun bugüne kadar yüksek tüketim kredileri ile bastırıldığını söylüyor. Yani bugüne kadar, bir bakıma "tüket ve sus" denen orta sınıf, aşırı borçlanma altına sokularak, iyice fakirleştirildi. Son yaşanan olaylar ise, bu baskının iflas ettiğinin kanıtı.

Ekonomistler gelecekten umutlu

Fakat işsizlik, yolsuzluk, bölgesel eşitsizlik gibi çok önemli sorunlara rağmen, ekonomistler Tunus ekonomisinin geleceğinden umutlu. Bu umudun nedeni ise, Bin Ali ve ailesinin ülkeyi terk etmek zorunda kalması ile, yolsuzluk ve klan ekonomisinin sona erecek olması. Tunus'un kelimenin tam anlamıyla, "yeniden inşa edilmesi" gerektiğinin söyleyen Birleşmiş Milletler Ekonomi Komisyonu Kuzey Afrika Bürosu Yöneticisi Karima Bounemra Ben Soltane, yaşanan bu gelişmelerin Tunus ekonomisi açısından son derece olumlu olacağını düşünüyor. Ben Soltane gibi düşünen bir diğer isim de, Centre d'Etudes et de Recherches Internationales (CERI) araştırma görevlilerinden Béatrice Hibou. İş dünyası ile Bin Ali ailesi arasındaki ağların gücünü çok ciddiye almamak gerektiğini söyleyen Hibou, "Ailenin düşüşü ekonomiyi karmaşaya sürüklemeyecek, tam tersine işlere dinamizm getirecek, çünkü yolsuzluk ortadan kalkacak" diyor.

Tunus'un önde gelen ekonomistlerinden ve Dünya Ticaret Örgütü Eğitim - Teknik İşbirliği Bölümü Direktörü Hakim Ben Hammouda da, Tunus ekonomisinin geleceğine son derece iyimser bakan isimlerden birisi. "Bugüne kadar iktidarda olan 'klan'ın yakınlarını kayırma politikası sonucunda, kimse büyük yatırım yapma riski almak istemiyordu" diyen Ben Hammouda, bu riskin ortadan kalkması ile yatırımların artacağını ifade ediyor.

"Tunus'un kalkınma modeli oldukça güçlü bir modeldi" diyen Ben Hammouda, "2009 yılında yaşanan ekonomik krize kadar, Tunus ekonomisinin büyüme oranı yüzde 5-6 civarındaydı. Devlet altyapı projelerine, tekstil sektörüne önemli yatırımlar yapıyordu. Fakat kangren olmuş bir büyüme modeli söz konusuydu. Yolsuzluk olmasaydı, Tunus'un büyüme oranı yüzde 10'lara ulaşabilirdi" diyor. Ben Hammouda'nın Tunus ekonomisine yönelik beklentileri şöyle: 

- Kayırma politikası sona erdi, yatırımlar artacak

"Kısa vadede önemli olan siyasi dönüşüm. 2011 yılı, siyaset yönetimi ve belirsizliklerinin hakim olacağı bir yıl olacak. Fakat ben iyimserim. Özel ve kamu yatırımlarında artış yaşanacağına eminim, çünkü bugüne kadar iktidarda olan 'klan'ın yakınlarını kayırma politikası sonucunda, kimse büyük yatırım yapma riski almak istemiyordu. Bu risk ortadan kalktığına göre, özel yatırımlarda artış izleyeceğiz. Bunu kamu yatırımları izleyecek, çünkü yeni hükümet özellikle ülkenin en fakir bölgelerinde yatırımdan kaçınmayacaktır."

- Tunus'un kalkınma modeli üç nedenden dolayı tükendi

"Tunus'un kalkınma modeli son yedi-sekiz senedir tükenmiş durumda. Yeni teknolojiler ve bilgi ekonomisine odaklanması gereken kalkınma modeli üç nedenden dolayı kötüye kullanıldı: Bunlardan birincisi, yolsuzluğun genelleşmesi oldu. Herkes, başkanın yakın çevresine 'haraç' vermek zorunda kalıyordu. Bu durum son on yıl içinde özel yatırımı engelledi. Başkanın yakın çevresinin akınına kapılmadan yatırım yapmak imkansızdı. İkinci neden bölgesel dengesizliklerin artması oldu. Üçüncü neden ise Bin Ali'nin genç mezunların işsizlik sorununu bir türlü çözmeyi başaramamış olmasıydı."  

- Yolsuzluk olmasaydı, büyüme oranı yüzde 10'a ulaşırdı

"Tunus'un kalkınma modeli oldukça güçlü bir modeldi. Bu model bir süre başarılı oldu, fakat daha sonrasında engelleri aşmayı başaramadı. 2009 yılında yaşanan ekonomik krize kadar, Tunus ekonomisinin büyüme oranı yüzde 5-6 civarındaydı. Devlet altyapı projelerine, tekstil sektörüne önemli yatırımlar yapıyordu. Fakat kangren olmuş bir büyüme modeli söz konusuydu. Yolsuzluk olmasaydı, Tunus'un büyüme oranı yüzde 10'lara ulaşabilirdi. Dünya Bankası ve IMF bu yönde gerekli olan önlemleri almadılar. Tam anlamıyla bir klan ekonomisi hüküm sürüyordu."  

- Körfez sermayesinin gelmemesi, işsizliği artırdı

"Küresel ekonomik kriz Tunus ekonomisini son derece olumsuz etkilerdi. Körfez ülkelerinden gelmesi gereken büyük konut yatırımları gelmedi. Oysa bu yatırımlar işsizliğe yönelik çok sayıda sorunu ortadan kaldırabilirdi."

- Heyecan ve iyimserlik, ülkeyi ayağa kaldırabilir

"Tunus'un önündeki risklerin en önemlisi, siyasi geçiş dönemini başarılı bir şekilde yönetebilmek. İkinci tehdit, tarım ve petrol ürünleri fiyatlarında yaşanan artışlar. Tunus çok fazla tahıl ve petrol ürünü ithal ediyor. Üçüncü tehdit ise üniversite mezunu genç işsizlerin sayısı. Bu gençlerin beklentileri çok fazla. Fakat bekleyecek sabırları olacak mı? Sonuç olarak Tunus sokaklarını dolduran heyecan, esenlik ve iyimserlik ülkenin yeniden ayağa kalkmasına yardımcı olabilir."